KAYSERİ BEDESTENİ (KAYSERİ HANÇERLİ SULTAN VAKFI BEDESTENİ)
Kayseri tarihi çağlardan beri uluslararası boyutlara ulaşarak zamanla gelişen ticaretiyle köklü bir ticari yapı geleneğine sahiptir. Selçukluların en önemli ticaret merkezlerin biri olan Kayseri’de çarşılar, şehrin etrafında, sur dışında yer alırken, Osmanlılar döneminde, ticari yapıların hepsi şehir merkezinde, sur içinde yapılmaya başlanarak, geleneksel ticaret dokusu oluşmaya başlamış ve zamanla büyümüştür. 1497’de Kayseri Sancak Beyi Mustafa Bin Abdulhay tarafından “Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni” ve etrafındaki 38 dükkan, kapalı çarşının ilk yapısı olarak yaptırılarak ticari dokunun oluşumunu başlatmıştır. Bedesten hem fiziki hem de işlevsel olarak zamanla değişmiştir. Çevresel ve ekonomik nedenler, doğal afetler, kasten bozulma, yanlış restorasyon uygulamaları, kullanıcıları tarafından yapılan gelişigüzel değişikler gibi fiziki nedenlerle ayrıca yapıldığı dönemdeki “alışveriş” işlevi, hitap ettiği kitleler, sattığı ürünlerin kalitesi gibi Bedesteni oluşturan birçok bileşen günümüze gelene kadar farklılaşarak, olumsuz yönde değişmiş, yapı ve çevresini “çöküntü ticaret“ alanı haline getirmiştir.
TARİHÇESİ:
Osmanlılar Fatih döneminde Kayseri’yi kesin olarak ele geçirince, ticari yapı yatırımı yapmaya başlamışlardır. “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”nin de, II. Beyazıd döneminin Kayseri valisi Mustafa Bin Abdulhay tarafından 1497 M. tarihinde yaptırıldığı, kitabesinden anlaşılmaktadır. Kapalı çarşının çekirdeği ve ilk yapısı olan Bedesten, Ulu Cami’nin çok yakınındadır. 1501 tarihli vakfiyesine göre, bir ana bölüm ve kuzey ve güney yanlarına bitişik iki çarşı olmak üzere toplam üç bölümden oluşmaktadır ve üç tarafına bitişik 38 dükkanı ile çarşının oluşumunu başlatmıştır. Ayrıca bedestenin günümüze ulaşamamış bir çeşme üzerinde mescidi bulunduğu vakfiyesinden anlaşılmaktadır. Bursa’daki Mustafa Bey Vakfiyesine bağlı olan yapı; vakıf kayıtlarında “Hançerli Sultan Vakfı” olarak geçmektedir. Hançerli Sultan, Bedesteni yaptıran Mustafa Beyin eşi Fatma Hanımdır. Ayrıca Fatma Hanım II. Beyazıt’ın oğlu Mahmut Beyin kızıdır. İstanbul ve Bursa’da da yapıları olan Fatma Hanımın mezarı da İstanbul’dadır. “Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”nin kuzey bölümünün, güney duvarının ortasındaki, orta bölüme açılan kapısının üzerinde, 165x40 cm boyutunda, etrafı süslü çerçeve içerisinde iki satırlık özgün kitabesi vardır Bu kitabenin açıklaması “Bu bina Mehmed Han’ın oğlu, büyük, şan, adalet ve ihsan sahibi sultan Beyazıd Han’ın, Allah mülkünü devam eylesin, kullarından Abdülhay’ın oğlu, kılıç ve kalem sahibi muhterem Emir Mustafa tarafından, halkın ihtiyacı için dokuz yüz üç senesinin kutsi Muharrem ayında yaptırıldı” şeklindedir. Bu kitabenin tam simetriğinde, güney bölümün, ku zey duvarının ortasındaki, orta bölüme açılan kapısının üzerinde bir kitabe daha vardır. “Ashab-ı kehf”in ve hattatın isimleri; “Yemliha, Mekşeliha, Mernuş, Debbernuş, Şazenuş, Kafeştatayuş, Kıtmir...” yazılarının yazılı olduğu bu mermer kitabede henüz kazınmamış sadece çizilmiş olduğundan daha sonradan yapılıp buraya konulduğu anlaşılmaktadır
“Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni”nin önceki vaziyetlerini bildiren birçok vesikalar, tarihi kayıtlar vardır. Bu tarihi kayıtlardan, Bedesten’in yapıldığı dönemlerde çok kıymetli bir yer olup burada bezzazlar, çuhacı, kumaşçı ve abacı esnaflarının faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Yapı ilk yapıldığında orta bölümün, değerli kumaşların satıldığı yer, kuzey bölümün Külhancılar (kuyumcular), güney bölümün Haffaflar (dericiler, ayakkabıcılar) olarak kullanıldığı birçok vakfiye ve belge incelenerek anlaşılmıştır. Osmanlıların bitimine kadar Kayseri’de Bedesten etrafında, sarraflar, haffaflar ve debbağlar faaliyet göstermiştir.
Mustafa Bey Vakfiyesi (1501): Bedestenin özgün vakfiyesidir. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Dairesinde, 584 numaralı defterin, 150. sayfa ve 76. sırasında, kayıtlı bulunan ve (1501) 907 şevval tarihli Mustafa Bey’in vakfiyesinin tercümesinde bedesten ve çevresiyle ilgili bilgiler yer almaktadır
Kadı Bedrettin Mahmut Vakfiyesi (1559-1571): Bu şahıs 16. yüzyıl ortalarında Kayseri’de kadılık yapmış tır ve Bedesteni yaptıran Mustafa Bey’in dedesidir. Biri Nisan 1559’da, diğeri Ocak 1571’de iki vakfiye düzenletmiştir fakat bunların asılları günümüze gelmemiştir. 1559 tarihli vakfiyesinden mallarının büyük bir kısmının günümüz ticari doku çevresinde olduğu anlaşılmaktadır. Bu doku ve bedestenle ilgili bilgiler burada yer almaktadır.
Kaynak: Osmanlı Bedestenleri Bağlamında “Kayseri Hançerli Sultan Vakfı Bedesteni” Fernaz ÖNCEL
