Not: Academia.Edu' dan alınmıştır
ABDULLAH KARAB 2020 – Kayseri
BÜNYAN AĞZI
Şimdiye kadar Bünyan ve Bünyan Ağzı ile ilgili çalışmalar ne yazı ki çok azdır. Kendilerini hayırla yad ettiğimiz iki Bünyanlının çalışmalarının dışında derli toplu bir araştırmaya rastlanılmamıştır. Bunlar; Hamdi Üçok’un Bünyan (Kayseri 1953) kitapçığı ile Yıldız Uslu’nun Bünyan Ağzı (Ankara 1961) adlı mezuniyet tezidir. Bünyan Ağzı, çevresinden, bilhassa Kayseri Ağzı’ndan etkilenmesine rağmen bu ağızda bulunmayan ve Orta Asya’dan getirildiği gibi kullanılan birçok kelimeler yaşamaktadır. Bazı kelimeler de Kayseri Ağzındaki anlamından değişik anlamlarda kullanılmaktadır. Çeşitli yönlerden bakıldığında Bünyan ağzının ayrı bir ağız özelliği taşıdığını söyleyebiliriz.
Bünyan’da bir mevki adı olan Çalapberdi bizi Anadolu’ya geliş zamanına götürmektedir. Yunus; “Böyle emreylemiş Çalap / Derdim vardır inilerim” der. O’nun dilinde Çalap: Tanrı, Allah anlamında kullanılmaktadır. O zamanlarda ki “berdi” (bermek) ise şimdi “verdi” şeklinde kullanılmaktadır. Kazgan ve yırak kelimeleri Doğu Türkistan’ın Urumçi havalisinde kullanılmakta olup “kazgan” selin açtığı çukurluğa verilen addır. Aynı zamanda “kazan” kelimesinin ilk şeklidir. “Sin” kelimesi Yunus’ta “Eğer ibret gerek ise / Gel göresin o sinleri” şeklinde ifadesini, bu günkü “sinine s..tığım” sözünde de olduğu gibi mezar anlamında kullanılmaktadır. Bu kelimeler birkaç örnek olarak seçilmiş olup hayli çoğaltılabilir.
Orta Asya’dan, yani ana vatanımızdan getirip de bu güne kadar saklayıp kullandığımız kelimeler, bir noktada Bünyanlının menşeini de apaçık ortaya koymaktadır. Bu kelimeler XI. Asırda vatan yaptığımız bu yörelere Türk’ün damgasını vurmuş ve yansıtmıştır.
Genel dile göre Bünyan Ağzı’nda meydana gelen değişiklikler kaba çizgileri ile şöyledir:
1-Kelime içinde Ü-U değişimi: Buküs/büküs, guccü/küçük, küllük/küllük, guva/güveyi
2-Kelime içindeki Ö-O değişimi: Borek/böbrek, kopek/köpek, godek/gödek
3-Sesli uyum gereği sanılan U-I değişimi: gelbı/kalbur, gavın/kavun, marıl/marul, yamıh/yamuk
4-Bazı E-A değişimi: Sütlan/sütleğen, yima/yemeği, guva/güveyi
5-Bazen hecelerin düşmesi ile uzaması yapılır: Maza/mağaza, ar/ağır, kelime sonunda ilan/leğen, yima/yemeği
6-Bazen E-İ değişimi: Dina/değneği, yima/yemeği
7-Bazı E ler İ-E arası bir şekilde söylenir: vericem, gece (ilk E lerde)
8-Bazı sessiz harfler düşer: Doru/doğru, yada/yağda, şerde/şehirde, başiş/bahşiş, gonü/gönlü, sora/sonra, Şitan/Şeytan
9-K-G değişimi: Gada/kada, gayıh/kayık, gabah/kabak, gabıh/kabuk
10-Çok az P-B değişimi: Bekmez/pekmez, bannah/parmak, baldırcan/patlıcan
11-Çok az B-P değişimi: Pahır/bakır, pace/baca
12-Bazı T-D değişimi: Dene/tane, das/tas
13-Yumuşakge şle biten kelimelere sesli ile başlayan ek gelirse Ğ-Y ve S ye dönüşür: Daya/dağa, bayı/bağı, asını/ağını
14-Şimdiki zamanın eki “yor” un “r” si düşürülüp şahıs eke getirilir: Geliyom/geliyorum , gidiyonnu/gidiyormusun
15-İstek birinci çoğul şahıs eki “lim” yerine “ek-ak” getirilir: gelek, gidek
16-Gereklik 1.çoğul şahıs eki “meliyiz” yerine “meliyik” getirilir: Gelmeliyik, oturmalıyıh
17-Bazı N ler N-G arası nazala şeklinde söylenir: Sana,yum, biliyonnu
18-Bazı birleşik kelimelerde hece düşmesi yapılır: Nader/ne kadar, nemarek/neme gerek
19-Yabancı kelimelerde çeşitli yönlerde değişiklik yapılır: Üsün/Hüseyin, azen/ezan, mazer/mezar, Hacca/Hatice, palika/fabrika, nalet/lanet, pontul/pantolon, gardolap/gardrop, İrahme/Rahime, Anşe/Ayşe gibi
Bünyan’da kullanılan kelimelerin bir kısmı genel dilde yaşamaktadır. Bunlardan birkaçı aba, azdı (yolu şaşırdı), basa (fazla), gocam, kısnık, say senir (dağ çıkıntısı) gibi kelimelerdir.
Böyle kelimeler gün geçtikçe kullanılmamakta ve unutulmaktadır. Bilhassa yazı dilimiz olan İstanbul ağzının baskısı altında olan Anadolu Ağızları gittikçe özelliklerini kaybetmektedir. Gerek okumuşların gerekse yayın organlarının tesiri sonucu bu kelimeler yavaş yavaş kullanılmamaktadır.
Halk arasında genel yargı olarak, İstanbul ağzını kullanmak kibarlık, kendi yöre ağzını kullanmak ise kabalık sayılmaktadır. Kibarlaştığını zannederek kullandığı kelimelerde yabancı kelime oranı fazla, kabalaştığını zannederek kullandığı kelimelerde ise yabancı kelime oranı çok azdır. Ne garip ki Farsça”Ane”den gelen “Anne” yi alıp “Ana”yı atmak gibi yanlışlıklar yapılmaktadır.
Bir Azerbaycanlı Profesörün konferansında yaptığı konuşmasını mahalli ağızı bilen ve kullanan kişiler daha rahat anlamıştır. Bu konuşmacının kullandığı bıldır, bayah gibi kelimeler bizlere yabancı değildi. Geçen sene anlamına gelen “bıldır” ile biraz önce anlamına gelen “bayah” kelimelerini kullanmanın kabalığı neresinde bilmiyorum.
Kullanılmadıkça dilden ve zihinde silinmeye yüz tutan bu kelimeleri kayıtlara geçerek yeni nesillere aktarmakta acele etmemiz gerekmektedir. Sayın Yıldız Uslu’nun “Bünyan Ağzı” konulu tezindeki sözlüğü incelediğimiz zaman 1960’larda Bünyan’da kullanılan ama şimdi kullanılmayan ve belki hatırlanan, ancak birkaç yıl sonra tamamen unutulacak olan kelimelere rastlarız. Bu kelimelerden açgıç=anahtar, ade, abla, ablah =tembel, aklan=sel yarıkları, arıstah=tavan, avsat=kağnı tekerleğinin tahtası, cicik=meme, çırahma=çıra, lamba konulan alet, çeten=saman kağnısı, gelekbastı=saç tokası, hecirget=tandırın üzerine konan çapraz demir, hızmıh=hayvanlara yedirilen samanlı tahıl, kossa=ocak, tandır karıştırmaya yarayan değnek, örtme=iki üç tarafı açık ev bölmesi, taman=hani, o zaman, toygaşı=bir çeşit tarhana çorbası, üvek=suyu sızdıran yer, yalıh=büyük mendil, yannıh=deri yayık birkaç örnektir. Dağ başında şırıl şırıl akan göze, pınar, bulak suları kadar temiz olan bu kelimeleri, ağızları korumalıyız.
Bünyan’da konuşulan birçok kelimeyi incelersek bunların kökünün Türk Dili’nin derinliklerine inmekte olduğunu görürüz.
1072 senesinde, Anadolu’yu vatan yapmaya başladığımız zamanda Kaşgarlı Mahmut adında bir Türk bilgini, bir Türkçe sözlük yazmıştır. “Türkçe’nin Arapça’dan üstün” olduğunu ortaya koymak amacıyla yazılan bu sözlüğe şöyle bir göz attığımızda Bünyan Ağzında kullanılan kelimelerin birçoğuna rastlarız. Öyle ki bu kelimeler hiç bozulmamış veya bir iki harfi değişmiş bir durumda bu gün kullanıldığını görürüz. Bu kelimelerden bazıları aşağıda karşılaştırılmıştır.
Bünyan ağzı ilgili deyim ve karşılaştırmalı kelimeleri diğer yazılarımızda ele alacağız.
Abdullah KARABULUT
Düzenleyen: Hasan YÜKSEL
Divanü Lugati't-Türk Bünyan
Aba Aba (Ana)
Ağış Ağış (Yükseliş)
Arık Arık (Zayıf)
Azuk Azık (Yiyecek)
Angıt Angut (Kuş)
Ayrık Ayrık (Ot)
Ağsak Ağsak (Topal)
Alaçık Alençik (Bağevi)
Ağnamak Ağnamak (Hayvanların yatıp yuvarlanması)
Ağırlamak Ağırlamak (İkram etmek)
Arındı Arındı (Yıkanarak temizlendi)
Azdı Azdı (Yolu şaşırdı)
Basa Basa (Fazla – Sonra)
Barak Barak (Çok tüylü köpek)
Batman Batman (8 kg’lık tartı birimi)
Berktti Berkitti (Sağlamlaitırdı)
Berk Berk (Sağlam-Katı)
Bekmes Bekmez
Berdi Verdi
Bezendi Bezendi (süslendi)
Bıçguç Bıçkı
Bıldır Bıldır (Geçen Sene)
Bilişti Bilişti (Tanıştı)
Böğ Bö (Büyük –Zehirli Örümcek)
Böğür Böğür
Bukağı Buka (Hayvanın ayak bağı)
Bu Bu (Buhar)
Bürünçik Bürüncek (Başörtüsü)
Çapgut Çapıt
Kırkdı Kırktı
Kısnık Kısnık (pinti)
Kizetti Gözetti
Köt Göt (Arka - Kıç)
Köğerdi Göğerdi
Kölerdi Gölerdi (Göllenmek-Toplanmak)
Kölük Gölük (Yük hayvanı)
Kunde Kunde (Hergün)
Kuçam Goçam (İki avuç beraber)
Kurun Kum
Kün Gün
Orum Horum (Bir orakta çıkarılan ot)
Osruk Ossuruk
Örk Ök (Hayvan bağı)
Öyez Üvez
Öz Öz (İki dağ arası)
Pürçek Pürçek (Saç demeti)
Pürlendi Pürlendi (Tomurçuklandı – Yapraklandı)
Sasığ Barığ Sası – Barlı (Kokmuş – Barlanmış)
Satgaştı Sataştı
Say Say (Kara taşlık yer)
Sekü Seki
Senğir Senir (Dağ çıkıntısısı)
Sıngıladı Siniledi (Köpek İçin)
Sındı Sındı (Makas)
Sın – Sin Sin (Mezar-Soy)
Sınguk Sınık (Kırık)
Sırıttı Sırıttı (Yorgan sırıttı)
Sızgıt Sızgıt (Erimiş yağ)
Singirdi Sinirdi (Hazmetti)
Sing Sin (Sinilemek)
Singi Sinen (İçe sinen)
Soğuldu Soğuldu (Çekildi)
Söbi Söbe (Tam yuvarlak olmayan)
Suvardı Suvardı
Sürtük Sürtük
Tatıttı Dadıttı
Tepretti Depretti
Testeğirmi Desdeğirmi (Yusyuvarlak)
Terdi Derdi (Topladı)
Teng Denk
Tikim Dıhım (Bir dıhım)
Titdi Ditti (Ditmek)
Tişedi Dişedi
Tirsek Dirsek (İt dirseği)
Töl Döl
Töş Döş (Gösün başı)
Töritti Töretti (Çoğalttı)
Tulung Duluh (Kulakaltı)
Tülek Tülek (Tüyü dökme-Kırkım)
Tünedi Tünedi (Geceledi)
Tünek Tünek (Hapishane – Kümesteki tünek)
Tüngür Dünür
Tüge Düve
Unutgan Unutgan (Çok unutkan)
Uldı Uldu (Ulmak)
Uz Uz (Usta – Eliyatkın)
Üzülgen Üzülen (İpin üzülmesi)
Ütti Üttü (Tüylerini yaktı)
Ündedi Ünledi (Çağırdı)
Yasıladı Yassıladı (Düz hale getirdi)
Yanut Yanıt (Karşılık)
Yagır Yanır (Hayvanın sırt yarası)
Yağun Yoğun (Şişkin – Kalın)
Yarpuz Yarpuz (Kır Nanesi)
Yarmas Yarma (Döğme buğday)
Yanlık Yanlık (Çobançantası)
Yat Yad (El yabancı)
Yabıtak Yalbırtak (Çıplak – Eğersiz)
Yerdi Yerdi (Beğenmedi, iğrendi)
Yeldi Koşdu
Yetik Yetik (Güç İşleri Başarır)
Yetildi Yetildi (Ulaşıldı-Erişildi)
Yetilmek Yedilmek (Güdülmek)
Yelpik Yelpik (Yel çarpması)
Yemşen Yemşen (Bir alıç cinsi)
Yeng Yen (Elbise kolu)
Yenğge Yenge (Büyük kardeşin hanımı)
Yırattı Yırattı (Arayı açtı – uzaklaştı)
Yiğrendi Yiğrendi (Tiksindi)
Yolak Yolak (Çığır, çılga)
Yoğrum Yuğrum (Bir yuğrum un)
Yoz Yoz (Erkek koyun sürüsü)
Yuvga Yuha (Yufka)
Yumuş Yumuş (Buyruk)
Yülütdi Yületti (Tıraş ettirdi)
Yüğrük Yuğruk (Koşucu – Yüğrük)
Yukarıda Türkçe’nin, Orhun kitabelerinde sonra, en önemli dil kaynağı olan Divan-ı Lugati’t Türk adlı lugattaki kelimelerle Bünyan ağzındaki yaşayan kelimeleri karşılaştırmış bulunmaktayız. Bu karşılaştırma aynı zamanda Bünyan’da yerleşmiş ve orayı Türk yurdu yapmış halkın kökünün nerden
Geldiğinin de isbatıdır. Hala Anayurtları Orta Asya’da kullandıkları dilin birçok kelimelerini, sanki en değerli mücevher gibi, saklamakta ve kullanılmaktadırlar.
Bünyan’da kullanılan deyimler de ayrı bir özelliğe ve güzelliğe sahiptir. Bunları Kazım Yedekçioğlu’nun Kayseri Ağzı Deyimler adlı kitabındakilerle karşılaştırdığımızda Kayseri’de kullanılmayan, Bünyan’a has bir çok deyimler olduğunu görürüz.
Aşağıya aldığımız deyimlerden bazıları Kayseri ağzında mevcut değildir.
Bu deyimler
Acın yatıp gücün kalkmak.
Adı sanı duyulmamak.
Adı sanı yok olmak.
Adı yiti olmak.
Adı ulu kıçı kuru.
Ağır aksak olmak.
Ağır otur batman götür.
Ağzına çarşamba tuzu koymak.
Ağzını dağıtmak.
Ağzının içini yemek.
Ağzını yüzünü çitilemek.
Aklını peynir ekmenen yemek.
Aklında keser kaçığı olmak.
Aldar gülder etmek.
Aliye edik veliye düdük etmek.
Allah boy vermiş kapmış koyvermiş.
Altını üç cevize indirmek.
Aştan çıkmaz kel çömçe.
Avrat Asiye.
Ayrığı bitti de guyruğu galdı.
Ayın oyun etmek.
Babayın anayın çarığına tükürüyüm.
Başından gunnacı etmek.
Başının etini yemek.
Bir cibitte yapmak.
Bir çuval balınan yenmemek.
B..unda boncuk görmüş.
Boranı çölme.
Borum borum bozulamak.
Boş gezenin kalfası.
Boyu gavah ahlı savah.
Burnu buludu yırtmak.
Cahal cemakan.
Cangama çıharmak.
Cerenen laf uzatmak.
Cikdönmök.
Çağardaken çatlamak.
Çalçap.
Çarçapıt.
Çay sıra gidip yol sıra gelmek.
Çetin ceviz.
Çöpten çedene.
Dabanının altını öpmek.
Dabaz olmak.
Dal öğlen.
Daş ölçerim.
Dınnah gadar çocuk.
Dip bıçah dolu olmak.
Dişi kitlenmek.
Dişinin gıcımığını almak.
Dişli olmak.
Döl döş.
Dölek durmak.
Elden ayrıksı.
El değer etek değmez.
Eli uz.
Eni boyu olmamak.
Eremeke.
Erim erim eprimek.
Gafası gaf dağını gözlemek.
Gah gidelim akıllı.
Gallelemek.
Gamgaynan gaşınmak.
Gapıdan girip paçadan çıkmak.
Gar gar gapınmak.
Gavur parasıynan on para etmemek.
Gaygısız gamber.
Geberyatlıh.
Gırığım gır Ali.
Gırfacan gibi.
Gıvrılı galmak.
Gözleri felfecir ohumak.
Gözünün yağını yidirmek.
Gözünü yivindirmek.
Gözü belermek.
Gubat gubat gonuşmak.
Güneşin burnuynan.
Gursah gavurgasını ister.
Haber uçar olmamak.
Hançalı avrat pençeli oğlan doğurur.
Hırağası.
Hışırdım gibi.
Hoşafın yağı kesilmek.
İnce eğirip sık dokumak.
İncesini ipe yoğununu çöpe dizmek.
İtin öldüğü yer.
İt gılı postal bağı.
İnsanı zıvanadan çıharmak.
Kendini şikara çekmek.
Kesip attığı tırnak olmamak.
Kirbiti süslü.
Kirinden kitlemek.
Kulak dikmek.
Laf ebesi.
Lok gibi oturmak.
Löm löm yürümek.
Malamat etmek.
Masiye almamak.
Maşallah dediğin sabaha çıkmaması.
Nallı katır.
Nizah kol gibi olmak.
Oğlan yeyip oyuna çoban yiyip koyuna gitmek.
Ohla yutmuş.
Orta tallanın gundur buğdayı.
Oturah ahıllı olmak.
Ot yoldurmak.
Ödü kopmak.
Ödü sıtmak.
Parpılamak.
Pıtıraklı.
Salır camızı gibi.
Sapı silik.
Seten seyrek.
Sıtkı sıyrılmak.
Soğuk tandırdan sıcah ekmek.
Sözüm burdan dışarı.
Suratını aynet beynet etmek.
Şirelendirmek.
Şemşamer mezhepli olmak.
Tabanının altını öpmek.
Tabanının altı patlamak.
Tandırdan çıhıp kuleye girmek.
Tırnağına taş değmemek.
Tipi tatarı gibi olmak.
Udu gibi olmak.
Vanılayıp durmak.
Vücudu elenmek.
Yağlayıp ballamak.
Yali bali olmak.
Yedip gütmek.
Yektaptan söylemek.
Yeleğinin yengesi ol.
Yeni yaha.
Yeni yetme.
Yelpelek gitmek.
Yınnaşıh kel gaşıh.
Yol yolah bilmemek
Yol yordam bilmek.
Zıllısını çizmek.
Bu yazımızda “Bünyan Ağzı” hakkında kısa bir bilgi vermeye çalıştık. Bu konuda, tamamlamak üzere olduğumuz “Bünyan Ağzı Sözlüğü” belki bu ağzın kaybolmasını, unutulmasını önleyebilecektir.
Abdullah Karabulut.
SÖZLÜK
A
Aada (Ağda) Koyulaşmış tatlı
Abarı Hayret ve şaşma nidası
Aboo Çok zor anlamında bir nida. Aboo nasıl kaldıracağım
Acer Yeni; taze sürülmüş arazi, mera
Acene Tırpan sapının tutacağını delmeye yarayan alet.
Acevit Çevik
Acık, (acıcık) Biraz
Acışmak Bir yaranın sızlaması, acı vermesi
Ad san Şöhret, ün (Adı sanı duyulmamış bir kişi.)
Aflah Tembel
Ağa Dede, baba
Ağartmak Beyazlaştırmak, temizlemek
Ağbaba Dede, büyükbaba
Ağıl Davar barınağı
Ağız İnek, manda ve koyunun doğurduktan sonraki ilk sütü
Ağız ayırmak Sağa sola gayesizce bakınıp boşa zaman geçirmek
Ağız eğmek Layık olmayana yalvarmak, istekte bulunmak.
Ağnamak At ve eşeğin yere yatıp sağa sola dönmesi
Ağrı Ötürü, dolayı (aşağı mahalleden ağrı dolaştım)
Ağrılıklı Hastalıklı, ağrısı eksik olmayan
Ağrımak Zarar görmek (Ben ondan ağrınmadım incinmedim)
Ağsamak Hafif topallamak (Genellikle hayvanlarda)
Aha İşte
Akarca Kemik veremi
Aktar Karıştır, alt üst et
Aklan Sel yarıkları
Alağaz Boşboğaz
Alamet İri, beklenmeyen büyüklükte
Alençik Küçük bağ ve bahçe evi
Alengilli Derme çatma, bozuk düzen
Alentirik Elektrik
Albasması Lohusa kadınların hayali bir korkuyla hastalanması
Alıç Yabani bir çalı ve meyvesi
Alıh Giyecek eşya, yırtık dökük giyecek eşya
Arkalaşmak Birbirine arka olmak
Ame Babanın kız kardeşi
Amelya Amele, düz işçi
Anaç Kuşların dişisi, gelişmişi
Anadut İki altta ve bir üstte olmak üzere üç parmaklı tarım aleti
Angut Aptal, bir çeşit yabani kuş
Annaç Yamaç, karşı taraf
Arabaşı Un su ile belli bir kıvamda pişirilerek yayvan kaplarda dondurulur ve
güzel bir tavuk çorbası hazırlanarak beraber yenilir bir yemek.
Arınlamak Hedef görmek
Arık Zayıf, kuru, cılız
Arıstah Tavan
Arkaç Ağıl dışında, etrafı yüksek, kuzeyi kapalı tabii davar yatırma yeri
Aside Un, pekmez veya şeker karışımından yapılan tatlı
Asuvata Alış-verş
Aş Yemek
Aşırma Kuyudan su çekilen kova, su kabı
Aşkar Görünüş, görünüş özelliği
Aşlıh Yarma (tarhana yapılan kabuğu alınmış buğday)
Atlaşmak At ve eşeğe beraber binmek
Avandalık Keser, testere, çekiç gibi aletylerin kabı
Avcar Kimyon, biber, karabiber gibi baharat karışımı
Avsun Dualar, hastalığa okuma, efsun
Avunmak Hayvanların çiftleşmesi
Avurt Yanağın altı
Ayak Kandırıcı dil (öyle ayağa gelmem)
Ayakçak Merdiven basamağı.
Ayın oyun etmek Bozmak, boşa harcamak
Ayıtlamak Ayıklamak
Aynet beynet Alışılmamış bir görünüşte, gelişi güzel
Ayrıksı Türüne benzemeyen, ayrı yapıda (elden ayrıksı bir kişi)
Ayustu Ayak üstü, hemen
Azen Ezan
Azımsamak Az bulmak
Azılı Asabi, sinirli
Azmak Fazla öfkelenmek, zaptedilmez duruma gelmek (azdı kudurdu)
Azman Lüzumundan fazla büyüyen
B
Bahale Baksana, bakarmısın, yaptığına bak. (Adama bahale)
Bağırtlak Beşikteki çocuğun düşmemesi için bağlanan kuşak
Bağrı başlı Yüreği yaralı
Balak Manda yavrusu
Balbaşı Beyaz üzüm şırasından yapılan koyu pekmez
Baldırcan Patlıcan
Balhmak Çakma (Şimşek balhtı)
Bannah Parmak
Bannahçalık Parmaklık
Bar Turşu ve diğer salamurların yüzündeki küf
Bastırıh Kapı arkasına dayanan sırık, ağırlık olarak konan şey
Başşahlamak Bozulmuş bağ ve bahçelerde sebze ve meyvelerin toplanması
Batman Sekiz kiloluk ağırlık birimi
Bayah Biraz önce
Bayroz Büyük ve ağır çekiç
Bazlama Sacda pişirilen yassı ekmek
Becen Tavşan yavrusu (biraz büyümüşü)
Beğermek Dananın bağırması
Bel İşaret ( e harfi üst damağın iç tarafı ile seslenirse)
Bel etmek İşaret koymak
Belemek Bulamak-Çocuüu sarmak
Bellemek Öğrenmek, akılda tutmak
Belemir Özsüz unları özleştirmek için katılan bitki
Belermek Tahılların şişmesi - yılmak (Bu işi bitirene kadar gözlerim belerdi.)
Berdi Sazlıklardaki bir cins yumuşak kamış
Berkitmek Sıkılaştırmak, etrafını bastırmak, sağlamlaştırmak.
Beseni Kışın soğuk havalarda sisin yoğunlaşarak kar tanesi şeklinde düşen
taneleri
Besleme Küçükken hem hizmet hem de büyütüp gelin etmek için aileye
alınan kız.
Bet Pekiştirme eki (bet bereket kalmadı)
Betik Bölüm kısım
Bezi Hamurun ekmek için ayrılmış küçük parçaları
Bıcak Bucak (Maşallah dip bucak dolu)
Bıdıl bıdıl Yavaş yavaş-ufacık ufacık (Çocuk bıdıl bıdıl yürüyor)
Bıldır Geçen Sene
Bılız Bulüz
Bidene Birtane
Bildik Tanıdık Kişi
Bilik Civciv
Bilinni Bilir misin
Bişi Bir şey (bişiy var mı?.) Hamurun yağda kızarmış hali
Bişirik Yapılarda kullanılan çok sulu toprak çamuru
Bücca Bütçe
Boorek Böbrek
Boruç Su testisinin küçüğü
Boranı Tandırda pişirilen kabak yemeği
Boşlamak Bırakmak, salıvermek
Boyuna Devamlı, biteviye
Bozmancalık İşi bozma niyet ve davranışı
Bozarmak Renginin solması, boz renge dönüşmesi
Böcük Böcek
Böö Zehirli büyük örümcek
Börk Bir çeşit deri başlık
Buğasak Boğa isteyen ineğin hali
Buğlüz Kambur
Bulamaç Un ve pirinçle yapılan çorba
Bulunmak İkram etmek (O kadar bulundum ama yaranamadım.)
Buküş Köşe - dönemeç
Buncaaz Bu kadar az
Buymak Çok üşümek, donacak duruma gelmek
Buzalamak Buzağı doğurmak
Bücür Ufak boylu cüce
Bürgü Kadınların bir çeşit başörtüsü
Büzgü Kumaşta katlama yeri
Büzütmük Soğuktan, korkudan büzülü halde durmak
C
Cahal Tecrübesiz, genç
Camız Manda
Cangama Döğüş, nizah, gürültü
Carı Ayağına eline tez, kıvrak iş yapan
Cavlak Tüyü, teleği, saçı kabuüu olmayan
Cavlatmak Kabuğunu soymak. Kumarda beş kuruşsuz bırakmak
Cavsıtmak Konuyu fazla uzatıp tadını kaçırmak, gevşetmek
Cekceki İddiacı, her şeye konuşan
Celallenme Öfkelenmek
Cengar Bakır pası
Cerek Ceviz çırpmaya yarayan uzun ince sırık
Cereme Eziyet, üstelik yapılan (Yaptığım iyiliğin bu da ceremesi)
Cılga İnce, patika, dağ yolu.
Cılgısız Geçimsiz
Cımcıh Ip ıslak
Cıncıh Cam Yapılı
Cıngı Kıvılcım
Cıngıl - Cüngil Küçük üzüm salkımı CINGILLI: Lüzumsuz bol takıp takıştıran
Cırcır Fermuar
Cırıncıplah Çırılçıplak
Cırındıllıh Köpük halindeki iyi olmayan et
Cırt Şımarık, afacan
Cıvık Sulu -- Şımarık
Cızı Çizgi
Cicik Meme - Bıçakların namluyu sapa bağlayan çivisi, perçini
Ciciği gevşemek Fazla canı istemek, hemen yumuşamak
Cilbir - Cılbır Yoğurtlu yumurta yemeği
Cingan Çingene
Cingi Sert kara taş
Ciş Cici, güzel
Ciştan Yakıştırmadan giyen, takınan
Combuldak Kapalı kaplardaki sıvının ses çıkarması
Cöddür cöddür Badi badi, kısa adımlarla yürüme
Cöddürük Çelimsiz, kılıksız
Cuggurdamak Boğazın ses çıkarması - canı isteme
culuh Hindi
Cuvara Sigara
Cücük Yavru (Kuş ve kümes hayvanlarında)
Ç
Çabıt Değersiz bez parçası (Öyle kıymetli bir şey yok. Hepsi çar çabıt)
Çağ Eski evlerde su kablarının konduğu veya odalarda sedir altlarına
yapılan kapaklı yıkanma yerleri
Çağardah Çekirdek
Çağardaken çatlamak Vakitten evvel sevdaya yelmek
Çahıldah Koyunun karın altı yünlerinin pislikten sertleşmiş hali
Çahıldahlı Uygunsuz, kötü işleri olan
Çaldahıl Sağa sola durmadan sataşan.
Çalgı Karamuk ve benzeri çalılardan yapılan ahır süpürgesi
Çalkamaç Fazla özemeden yapılan ayran
Çalkan Suyun akıntılı yeri, küçük şelale
Çalma Suda çabucak yıkama (Şunları çeşmede çalıyım da geliyim.)
Çalmak Sürmek, boyamak
Çaltak Dikkatsiz - Topallayarak yürüyen
Çaman Biber, baharat, sarımsak ve baharat unundan yapılan bir yiyecek
Çarpana Edepsiz, arsız, (Kara Çarpana)
Çaşak Her tarafı gevşemiş, laçka
Çavmak Suya atılan taşın su yüzünden sekmesi
Çebiş Yaşına gelen keçi
Çeş Savrulup samanından ayrılmış tahıl yığını
Çedene Kenevir tohumu
Çekmek Hikaye etmek, anlatmak (Dur o konuyu sana bir çekeyim)
Çelbeşik Çapraşık, anlamı zor, girift
Çelliyesice Nesli tükenesice, ölesice anlamına bir beddua
Çemkirmek Köpeğin hırlaması - Arsızca karşı gelmek, saygısız davranmak
Çemremek Bir iş için toparlanmak, hazırlanmak
Çenesek Çok konuşan geveze
Çenilemek Köpeğin acıdan ince sesle bağırması
Çente Çanta
Çerçi Gezgin satıcılık yapan kimse
Çeten Saman taşımak için hazırlanan kağnı
Çıbıh Çubuk, asma
Çığırmak Çağırmak
Çığırtmaç Yumurtalı hamurun yağda kızartılması
Çıkı Bohça, çıkın
Çıkılamak Sarmak bohçalamak
Çıkıntı Seçilip iyisi alınan
Çıpkı İnce değnek - Halıya vurulan boya çizgisi
Çıra Tenekeden yapılmış gaz ile yakılan ışık aleti
Çırpı Evlere badana yapmak için kullanılan beyaz toprak
Çıtak Ürkek alıngan
Çıtırgı Yanması kolay kuru ot ve çok ince dal parçaları
Çıtlık Sütünden sakız yapılan ot
Çıtçıt Bir çeşit düğme
Çipil çipil Bataklık, her yerinden su çıkan yer
Çiğermek Nemlenmek
Çiğsinmek Nefret etmek, soğumak, sevgisinin azalması
Çikdönmek Hemen sırtı yere gelmek
Çil Ağaç ve bitkilerin ince kökleri
Çilenti İnceden serpiştiren yağmur
Çimtik Az, iki parmakla tutup sıkmak (Bir çimtik tuz at)
Çinik - Şinik Bir tahıl ölçeği
Çinke Azıcık, ufacık
Çitime Sıkça örme, eskiyen yün örgülerin o yerini örme
Çitilemek Elle ovmak
Çitme At ve eşek tekmesi
Çor Çok tuzlu
Çot Çolak kolu sakat
Çöğdürmek Eğmek - İşemek
Çöğlençüş Tahtıravalli
Çökelik Ayrandan yapılan bir çeşit yağlı peynir
Çömçe Ağaç kepçe
Çömez Yardımcı
Çördük Ufak boyu uzamış
D
Daah Eşeğe yürümesi için kullanılan söz
Dabak Sığırlarda şap hastalığı
Daban Zemin döşeme
Dabanı doru Yaya yola gitme
Dabansız Cesaretsiz korkak
Dabaz Vücudun allerji sonucu kaşınması
Dadak Az ümit verip aldatma, sonucu kaşınması
Dafa Kere, Defa
Dahanak Hesap bakiyesi - aklında takılıp kalan konu
Dalıhmak Sıcaktan terlemek ve bunalmak (Genelde mandalar için)
Dalöğlen Güneşin tepedeki zamanı
Dallamak Kabaca kucaklaşmak
Daniska En iyisi
Darısı Aynısı, böylesi (Darısı başınıza komşular.)
Dayatmak Sözünde ısrarlı olmak, inat etmek
Dayer Değer (o kadar emeği dayer mi?)
Day durmak Yeni yürümeye başlayan çocuğun ayakta durması
Daylak Uzun bacaklı - Yüke alıştırılan deve
De baah Söyle de bakalım
Debiyah Demin biraz önce
Değirmee Ciltte, hayvan derisinde meydana gelen yuvarlak mantar
Değrmi Yuvarlak (çember şeklinde)
Delimsa Deli Gibi
Dembesek Aptal - beceriksiz
Dembil dümbül Düşe kalka
Demirdelen Ağaçkakan kuşu - Ayakkabısını çabuk eskiten
Dene Tane
Denelemek Fazla tahıl yiyen hayvanın hastalanması
Denneşmek Derlenip toparlanmak
Densiz Uygun davranmayan, patavatsız konuşan
Depik Tepik, tekme
Derdikmek Dertlerin depreşmesi
Derz Duvarda iki taş arası
Devrisi gün Öbürgün
Dığa Boyu küçük kalmış
Dıhım Bir lokma
Dıhmak Kapalı yere girdirmek
Dımıtmak Oraya hemen çökertmek, vurunca yıkmak
Dırdıbıt Geçimsizlik, lüzumsuz dedi kodu
Dırmaç Yükü sırta sarma işi
Dırmaçlamak Yükü iple sırta sarmak
Dırmıh Tırmık
Di baah De bakalım, hadi söyle
Didişmem El veya sözle birbirini hırpalamak
Diğdirmek Fışkırmak
Diğremek Pörsümüş bitkilerin eski halini alması
Diha İşte orada
Dikme Fidan
Dilliksiz Geçimsiz
Dimdurmak Yeni yürümeye başlayan çocuğun ayakta durması - Sözünde, işinde
inat etmek
Dimdurdurmak Herkesi kendi amacında hizmet ettirmek, rahatsız etmek
Dinelmek Ayakta durmak
Dingilli Rahat durmayan kaypak
Direzin İnce sağlam pamuk ipi
Dişemek Çocuğun dişlerinin çıkmaya başlaması
Dişindirik Atın ağzına verilen gem parçası
Dişli Arkası, desteği olan
Dolama Parmağın tırnak tarafında çıkan iltihaplı bir yara
Dolaz Un, yağ, tuz ve su ile yapılan bulamaç
Doluhmak Gözleri dolu dolu olmak
Domuşmak Küserek bir yere çekilmek
Doonemek Suyun ayrı yere vurması
Döl Yavru
Dölek Düzlük - Normal - Doğru
Dölek durmak Uslu uslu oturmak
Dölek söylemek İşin doğrusunu söylemek
Dölenmek İyileşmek, eski haline dönmek
Dömelmek Şişkinlik yapmak (Yara yumruk gibi dömelmiş.)
Dönümsüz Beceriksiz, tertip ve düzeni olmayan
Döşşek Yatak
Duğdü Keserin keskin olmayan tarafı
Dulda Rüzgar tutmayan kuytu yer
Duluk Ağız ile elmacık kemiği arası, iç kısmı (Duluğunda ne var)
Dunuh Sessiz sakin, parlak olmayan
Dümbelekçi Herkesin isteğine göre hareket eden
Dürmek Toplamak, kaldırmak
Dürtmece İçinden çekirdeği dürtülerek çıkarılmış meyve
Düü Bulgurun ufağı
Düve İki yaşındaki dişi dana
Düven Harman döğme aracı
Düza Bir sıraya dizilmiş (bir düza ağaç)
Düzen Düğünden önce alınan gelin giyecek çeyizleri
E
Ebemkuşağı Gökkuşağı
Ebrimek Ulmak, çok eskimek (İki yıkamada bu kumaş ebrimiş, ahmış)
Edişmek Büyüğüne karşı sık sık gereksiz itirazlarda bulunmak
Efil efil Dalga dalga (efil efil kakilleri efiler)
Efilti Hafif esen rüzgar, meltem
Eğdi Fide diplerini çapalamak için yapılan eğik alet
Eğiş Tandırı karıştırmaya yarayan demir araç
Eğleşmek Beklemek, oyalanmak
Eğseri Büyük dövme çivi
Eh Olur, tamam, kabul
Eke Tecrübeli, işinin ehli - Tuzağa düşmeyen
Elimbaş Oyun içinde dinlenme istek sözü
Eli uz Kabiliyetli - Eli işlere yatkın
Elekçi Elek kalbur yapanlar - Terbiyesiz anlamında söz.
Elenti Elenen tahılın alta döküleni - Vücuda gelen ürperti.
Eli boründe Ev inşaatlarında balkon altları ve saçaklara verilen kırkbeş
derecelik destek
Ellam Herhalde, zannederim
Elleşmek Beraber el tutarak yük yükleme
Ellik Sahur - Ev dışında giyilecek olanlar
El öpen Bir çeşit kertenkele
Em Merhem
Emarem İçe sinesi, iyice, güzelce
Emcek Yalancı meme
Emenmek Özenmek, fazla emek harcamak
Emi Tembik - Tamam mı? Olur mu?
Emlik Zamanından sonra doğan kuzu
Engi Üzüntü veya başka sebeplerden vücutta meydana gelen şişlik
Enek Çocuk oyunlarında oyuncunun kullandığı iyi oyun aleti
Engin Düşük, kalitesiz
Entari Boydan boya kadın güysisi
Enik Köpek Yavrusu
Eniklemek Köpeğin yavrulaması
Eremeke İçesinesi
Ergen Evlenme çağında
Erincek Üşenen, tembel
Ertişmiş Bilgiçlik taslayan
Esbab İç çamaşırı
Essahmı Doğru mu. Sahi mi?
Esik etek Güçsüz kadın, kadınlar
Esikli İhtiyar kadınlara hitap sözü
Essik Çukur
Essiklemek Haberi olmadan düz zannederek ayağının birden çukura gitmesi
Etekçek Şalvarın üstündeki eteklik
Evlek Bahçe bölümü
F
Fanılamak Kulağın çınlaması - Uğuldamak - İt gibi çenilemek
Faraş Yerden süprüntü almak için kullanılan kürek
Felfecir Gözü açık (Gözleri felfecir okuyor)
Felfele Herkesin bir çeşit yiyecek getirip birlikte yemesi
Ferik Genç tavuk - Kumanın genç olanı
Fıhramak Köpüklenecek derecede ekşimek
Fıllanmak Dolaşmak, gezmek
Fırıldak Topaç - Sözünde durmayan
Fırıldak Çevirmek Gizli oyunlar düzenlemek
Fır dolayı Çevresini dolanacak şekilde
Fingirdemek Çok gülmek - Kadınların hafiflik ve ahlaksızlık yapması
Fingirdek Çok gülen - Onunla bununla oynaşan
Firez Tahıl biçilince tarlada kalan toprak üstü süp, anız
Fistan Bir çeşit kadın elbisesi
Fişgem Ezilen üzüm posası (Meyve sebze posası)
Fişgemini çıkarmak Çok ezmek
Fitlemek Bir kişiyi başkasının aleyhinde kışkırtmak
Fit olmak Alacağın vereceğe denk gelmesi
Fos İçi boş
Foş Tazyikli su akış sesş
G
Gabah Kabak
Gabala Götürü iş yapma
Gabayel Ilık güney rüzgarı, lodos
Gaçıl Çekil, açıl
Gada Kaza, bela, başa gelecek kötülük
Gadah Kadeh
Gadillik Yazık olma (ona gadillik oldu)
Galan Artık, bundan sonra
Galıç Büyük orak
Galın Düğünün ilk günü oğlan evinden kız evine kötürülen çeyiz
Galle Karışık tahıl - Bir çeşit yemek (Yarmadan yapılaır)
Galleleme İşleri birbirine karıştırma - Lafı dolandırma
Galpazan İri yapılı - Hareket ve çalışmada yavaş - Tembel
Gamanmak Yokluk ve zorluklar içinde uğraşıp bir şey yapamamak
Gamga Rende ve keserlerin çıkardığı ufak ağaç parçaları
Gamgayla gaşın Yokluk içerisinde yaşamaya çalış
Ganırmak Zorla eğip bükmek
Gansız Vicdansız - Aldırmaz
Garagış Kışın en şiddetli zamanı (Zemheri)
Garamak Kötülemek
Garamet Yapmadığı şeyi yaptı diye arkasından konuşmak
Gardah Halı, kilim ve dikişlerde dikme ve dokuma hatası olarak şiş ve
kabarık olma hali
Gargın Akan suyun akış özelliğinin azaldığı yer.
Garıh Üzüm bağlarında bir çubuk sırası - Bahçelerde sebze çukurları
Garınsız Çekemeyen
Garsamba İşe yaramayan eski eşyalar topluluğu.
Gasmah Kısaltmak - Daraltmak
Gasnah Silindir halinde ince tahta
Gasılmah Böbürlenmek - Daralmak
Gatıhlaş Yoğurtla pişirilmiş yarmadan yapılan soğuk çorba
Gav Ağaçlarda meydana gelen bir çeşit manntar (Eskiden güherçile ile
bulanıp çakmak taşları arasına konarak ateş yakmak için kullanılırdı)
Gav gibi Çok hafif
Gavum Akraba
Gavlah Kabuğu kavlamış
Gavurga Buğday ve çedenenin sacda kavrulmuş hali
Gaysahlamak Katı maddelerin yüzünde meydana gelen bir tabaka (Hamur
beklediği için gaysahlamış)
Gaypah Kaygan - Sözünde durmayan
Gaypıtmah Gözünü sapıtarak bir şeyi almak
Gaza Kullanılıp eskimiş süpürge
Gazarta Gazete
Geberik Gavur ölüsü
Geberyatlık Kışın uzun gecelerde yinen yatsı yemeği
Gebetleme Kayısının kuruma zamanındaki bir anı
Geçe Taraf - Karşı yer (Öte geçe)
Gedene Taraça - Bağ ve bahçelerin meyilli arazideki basamakları
Gedik Ağızda diş eksikliği - Duvarda yıkılmış yer
Gedir Daldan eğip toprağa sokarak elde edilen fidan şekli
Gediri Üzüm bağlarında çukur açılarak toplanan üzümlerin bu çukurlarda
kışa saklanması şekli
Geleciik Geleceğiz
Gelek Saç perçemi
Gelekbastı Saç tokası
Geleni Bir çeşit tarla faresi
Gelep Bir tutam - İp çilesi
Genirmek Mideden ağız yoluyla gaz çıkarmak
Genneşmek Kollarını yana açarak gerilmek
Gerikmek Gerilmiş hale gelmek
Gever Sulama kanalının bahçeye açılan yerleri
Gevrek Çabuk kırılabilen
Geyrek Kaburga kemiğinin alt kısmı
Gezelemek Sıkıntıı dolasıyla yerinde duramamak
Gıdık Çene altı
Gıcımıh Diş kamaşması hali
Gıjgırmak Ateşin kor haline gelmesi hali
Gımramak Kıpırdamak, yerinden oynamak
Gıncıfır Çok süslü alımlı ufak
Gıran -kıran Hastalık (Gıran giresice)
Gırcı Ufak yağan dolu
Gırıh Kadınların yasak ilişki kurduğu kişi
Gırnav Kedilerin çiftleşme zamanı ve arzusu
Gırfacan Hepsini öldüren hastalık (Gırfacan gibi geçmiş)
Gısga Soğan tohumu
Gısnıh Pinti, cimri
Gıvıştamak Kıpırdamak - Hareket etmek
Gıy Kadınların hitap sözü
Gıymıh Ağacın ince parçaları
Gicişik Kaşıntı
Gidişat Kişinin ve toplumun tercihi, yönü
Gilabolu Bir çeşit ağaç ve meyvesi
Gilamada Budanmış asma çubukları
Girintili Çabuk anlaşan - İş bitiren
Gişilik Özel günlerde kullanılan
Gocek Yeşil ekin
Goçam İki avucun birleşimi dolusu
Golan Hayvan palan veya eğerini vücuduna bağlayan kayış ve ip
Gollama Kol kalınlığındaki ağaç parçaları
Gonah Saç kepeği
Gonursu Bez yanığının kokusu - Siyahımsı renk
Gonya Gönye
Gostahlanmak Böbürlenmek - Gururlu bir şekilde yürümek
Goo osürük Boğmaca
Gop Koş
Gor Duvarın bir sırası
Gorpe Taze yavru
Goyah - Goyahlanmak Üç tarafı kapalı çukur, havza
Goynek Gömlek
Gozer Tahıl eleme aleti
Göbül Tombul
Gödek Kuyruksuz
Gömeçlenmek Yılanın kıvrılarak yuvarlak halka oluşturması hali
Gönenmek İyice yerleşmek - Mesut yaşamak
Gövermek Yeşermek
Gubür Süprüntü
Gubarmak Hindi gibi kabarmak
Gubat Kaba - Şişkin (Cebin çok gubat duruyor)
Gubbadek Pat diye
Guccük Küçük, ufak
Guccağa Küçük ağa (Gelinlerin kayınlarına hitap şekli)
Guddül Aylak, boş gezen
Gudük Kısa boylu
Gugulah El örme papakların tepe ponponu
Gulgulü Açık kırmızı renk
Guman Şüphe
Gunülemek Birbirini çekememek
Gunnamak Atın doğurması
Gurk Civciv çıkartan tavuk
Gusgun Binek hayvanlarında eyer kayışı
Guşguş Kuskus
Gücün Zor bir şekilde
Gülüzümü Gül rengindeki üzüm
Günay Güneye bakan cephe
H
Hacana Kadınları zinaya teşvik eden kötü kadın
Hacet Evde lüzumlu alet
Hadi Haydi
Hadi kalan Haydi artık (hitap)
Haft Hayvanlar için su yalağı
Hahıç Kakınç
Hal Şeker ve çikolataları sarmak için kullanılan parlak kağıt
Hala hala Çocukların evcilik oyunu
Halapa İşlenmemiş büyük taş parçası
Hamı kesilmek Üzüm şırasındaki toprağın tabana çökmesi için ısıtma
Hamı alınmak Çalışan hayvanların baharın yavaş yavaş çalıştırılması
Hamlamak Alışkın olmadığı çalışmayı yaparak yorulmak
Hangırdamak Yersiz bir sebeple yüksek sesle gülmek
Haniya Hani o zaman
Harar Büyük çuval
Hardalaşmak Köpeklerin oynaşması, boğuşması
Haspir Kavurgaya katılan yağlı tohum
Haşa Büyük geniş çuval
Haşat olmak Çok yorulmak - Ele alınacak tarafı kalmamak
Havahmak Sarılmamış yaranın soğuktan şişmesi, su toplaması
Havale Çocukların çok ateşten baygınlık geçirmesi
Havhalamak Orasını burasını tutmak, sıkmak
Hayat Evin dışındaki duvar içi yer, avlu
Haybat Yaygara - Yersiz gereksiz gürültü
Hayma Yığın - Ot yığını
Hazın Kışlık yiyecek
Hazın Evi Kışlık yiyeceklerin saklandığı yer
Hecirget Tandır ve ocakların üzerine konan demir parçaları
Hedaya Hediye
Hedik Buğdayın kaynatılmış hali
Heğ Üzüm taşımaya yarıyan büyük küfe
Heka Hikaye, masal
Hekir Eritilmiş yağın taban tortusu
Hele ki İyi ki
Helik Taşın yontulmasıyla çıkan küçük parçalar
Helke Büyük su kovası
Hereni Büyük şıra kazanı
Herif Hanımın beyine hitabı
Hevek Kışın yemek için asılmış üzüm, meyve (hevenk)
Hezen Uzun ve kalın tavan kiriş ağacı
Hımhım Genzinden konuşan - Yavaş iş gören
Hımırtlak Gırtlak
Hınaza Çekemeyen
Hıra Büyümemiş, - Kısa boylu kalmış
Hırtımış Buruşmuş - Az pişmiş - Pörsümüş
Hısım Akraba (Kadın tarafı)
Hışır İri kum
Hışırdım Çok fazla (Ağaç hışırdım gibi dolu)
Hıyarağası Hiç işe yaramadığı halde böbürlenen
Hıyarcık Kasıktaki fıtık bezinin şişmesi hali
Hızmıh Hayvanlara yedirilen harman süprüntüsü tahıl
Hinci Şimdi
Hohuyor Kokuyor
Hommucu Umacı
Honu Huni
Horanta ile fertleri, hanım
Horhop Hep birlikte - Her tarafın karışık olması
Horlamak Hor görmek
Hot Kalça kemiği - Söz dinlemez, iş yapmaz
Hotlamak Atlamak
Hozan Bahçe ve arazinin bakımsız hali
Hoyuhlamak Yadırgayarak ürkmek (hayvanlarda )
Höbek Yığın
Höllük Çocukların altına serilen ince kum
Höykürmek Çok kızarak bağırıp çağırmak
I
Icık Biraz, az (Icık da bana ver)
Icıcık Çok az
Ihı İşte, burada
Ihmak Develerin yere çökmesi
Ilgıt ılgıt Küfül küfül - Çağıl çağıl (Ilgıt ılgıt yel esiyor)
Ilfıdın Rafadan (Yumurta)
Ilfıdın gibi Yumuşak hale gelmiş (Şişlikler için)
Ilıngaç Salıncak
Ilıştırmak Sıcak olanı ılık hale getirmek
Ipıl ıpıl Parıl parıl
Işımak Aydınlanmak
Iz az
Izgın Tohumundan hayvan yemi olarak faydalanılan bitki
İ
İbiklemek Gagası ile vurmak - Durmadan tenkit etmek
İbik Gaga - Yüksekliklerin uç noktaları (kayanın ibiğine varma)
İçesine İçine sine sine, yeterli şekilde beğenilerek
İçirik Çok eskimiş giyecek eşyası
İdare Küçük gaz lambası
İğdiş Yağı alınmış yoğurt – Tohumlama özelliği giderilmiş hayvan
İğnedenlik İğne takılan minik yastık
İlağan Leğen
İlağançe Leğençe
İlahana Lahana
İlayık Layık
İle mi Öyle mi (Alaylı)
İlengeç Yengeç
İletmek Ulaştırmak
İlik Düğme
İlişme Dokunma – İğreti, hemen kalkacakmış gibi oturma
İllaki Mutlaka
İlle Muhakkak
İlme Bir düğüm çeşidi – İğreti tutturma işi
İmzik İbriğin su akıtan ince uzun yeri
İncik Ayak bileğinin arka tarafı – çok zayıf bacaklı
İnenik Kısırlaştırılmış erkek koyun
İnnecik Fasülyenin çiçekten çıkmış hali
İpti baştan İlk baştan, en önce
İrişki Sucuk (Et sucuğu)
İşçimen Hamarat
İşlik Atölye – Halı imal eden iş yeri
İşmar Kaş, göz ve el işareti
İştaan İşte burada
İt dirseği Göz etrafında çıkan bir çeşit sivilce
İvit ivit İnceden inceye araştırmak, incelemek
İvityemek Titiz bir şekilde araştırmak – Bir elini halıdan ayırmadan ardarda ilmek
Çalmak
K
Kaat Kağıt
Kakil Kakül
Keçeşmek Keçeye benzemek – Uyuşmak
Kefek Hafif ve yumuşak
Keh Dik kenar – Uc
Kekeç Kekeme
Keleş İyi – Güzel
Keli Tarlalarda sınır boşluğu
Kele gıy Kadınlar arası hitap
Kenef Hela
Kepenek Çobanların keçeden abası
Kepermek Kabuğun çıkması (Tahıllarda)
Kepuze Uykuda hayali bir varlığın insan üzerine abanması (Rüyada)
Kercine Aksine – İmalı ve alaylı söz
Kerer İn – Davar ini
Kerme Kabuk (yaralarda veya zeminde)
Kerpiç İnek pisliğinden kasnaklarla yapılan yakacak
Kertilmek Kendini üstün gösterme
Kertik Ağaçta açılmış çentik
Kese Kestirme, yakın yol
Keskenmek Vuracak gibi yapma
Kestirme Şekerin su ile kaynatılmasından elde edilen tatlı – Uyuklama – Kısa yol
Kesmik Buğdayla karışık iri saman
Ketgoda Her şeye karışan – Bilgiç geçinen
Ketlez Basık burunlu
Keven Dikenli yabani ot
Kevgir Süzmeye yarayan delikli kap
Kevzi Yeşil renkli ağaç biti
Keyfeni Keyfine düşkün – İyi yemek pişiren
Kıç Bacak – Arka taraf
Kızıl kıvrım Fasulye tohumunun topraktan çıkamayıp ters büyüme hali
Kızıl yüğrük Büyük kırmızı lekeler halinde vücutta görülen hastalık
Kikirdemek İnce sesle gülmek
Kirmen Çapraz yapılı yün eğirme aleti
Kirpas Pinti – Kirli
Kis Kireçli sert toprak
Kivişlemek Gözlemek – Dikiz etmek
Korcukmek Ateşin körlenmesi, sönmeye yüz tutması
Korge Gölge
Kossa Öğseği – Tandır ocak karıştıran ağaç
Koteleme Ceviz çırpmak için ceviz ağacına atılan kısa değnek
Kotelemek Fırlatıp atmak
Kov Laf taşıma – Aleyhte konuşma
Kopümek Yorgan oyulgamak
Köpürmek Fazla öfkelenmek
Körgenlik Gölgelik yer
Kösnük Uyuşuk pısırık
Kössü Köstebek
Kötek Dayak (değnekle döğme)
Kucü Halı tezgâhında çaprazı veren orta ağaç ve çapraz verme işi
Kukum Yerinden kalkamayacak kadar ihtiyar, takatsiz
Kuule Tandırın hava alma deliği
Kulunç İki kürek kemiği adale ağrısı
Kundak Büyük üzüm salkımı
Kunde Her gün
Kundelik Her gün giyilen, kullanılan
Kurük Eşek yavrusu
Kuşburnu Yabani gül
Kuyruklu Yalan söyleyen
Kuzu kulağı Mayahoşu bir çeşit ot
Kullük Süprüntü ve kül atılan yer
Kurtün Bir çeşit eşek palanı
Kurümek Kürekle temizlemek
Kuskü Demirden kalın kaldıraç
L
Lalek Leylek
Lalibali Laubali – Saygısız – Şımarık
Langırdamak Lüzumsuz ve saygısız yere çok konuşmak
Lavgar Boş boğaz – Geveze
Libadeli Giyimi yakışıksız
Loda Uzunlamasına saman ve tahıl yığını
Loş Şişman – Yarı aydınlık
Löm löm Eğri büğrü, pat pat yürüyüş
Lök gibi Yerini dolduran şekilde – Ağırbaşlı
M
Maacih Muhacir , göçmen
Mabeyn Salon – Koridor – Aralık
Mahal Layık – Lüzumlu, gerekli – Adet olan
Malaha Parasız elde edilen
Malamat Boşa gitme – Sürünme
Male Mahalle
Mantı Yufkadan kalın açılan hamurun dört köşe kesilmiş parçalarının içine
et konup kapatılıp haşlanarak yapılan bir yemek.
Marem Meğerse – Mademki
Masil Çağla ile olgunluk arası kaysı
Masimek Önem vermek – Adam yerine koymak
Maslah Şakacı - Güldürücü
Maşrafa Bakırdan kulplu su içme tası
Maşalla Bahçelerde ekim tavası
Matal Masal
Mayahoş Az ekşi
Mayasıl Parmak arası ve kısık yerlerde kaşıntı veren hastalık
Mayışmak Uyuşmak – Keçeleşmek – Fazla sıcaktan uykusu gelmek
Mazer Mezar
Mazin Müezzin
Melefe İnce minder ve yorganın köpünmüş içi
Meses Öküzleri idare etmek için kullanılan uzun değnek
Meymenet Yakışık – El uzluğu
Mezelenmek Karşısındakinin söylediğini alaylı olarak tekrar etmek
Mıcır Karışık, çakıllı toprak
Mıh Çivi
Mıhçıntı Pinti, çok menfaatçi
Mırıh Ufak, küçük
Mırtıh İzmarit,
Mısmıl Murdar olmayan – yenilir
Mıymıntı Uyuntu – Sünepe
Mızmız Ağır iş gören – Fazla inceleyen – Zorluk çıkartan
Mil Çorap örme aleti – Selin bıraktığı kum ve toprak birikintisi
Milcimiş Sebzelerin çürümüş hali
Muhat olmak Saklamak - Korumak
N
Naaccek Ne kadar
Nahas Nasıl oldu da – Ne sebepten böyle hareket ediyorsun (Olunlu)
Nadar Ne kadar
Nalet Lanet, lanetlenmiş
Nallı Arsız
Neçe Niçe, ne kadar zaman
Nemarek Neme gerek
Nencaam Ne kadar, ne kadar az
Ne şaal Ne şekil – Nasıl
Nevzine Kavrulmuş un ve bazı bazı maddelerin karışımı tepsiye yassılanarak
kızartılıp üstüne pekmez veya şeker tatlısı dökülerek yapılan tatlı
Niineyim Ne yapayım – Ne edeyim
Nodul Değneklerin ucuna takılan çivi ucu
Noordün Ne yaptın
Noorek Ne yapalım
Nooruyon Ne yapıyorsun
Nününük Bir çeşit yenilen ot
O
Ofartmak Yalan katarak büyütmek – Abartmak
Oğmaç Pekmezden yapılan tatlı
Ohlaa Oklava – Ohlava
Oke Öfke
Okelenmek Öfkelenmek – Kızmak
Okluk Kağnıların üçgen şeklindeki iki ana iskeletini sağlayan ağacın yapısında
kullanılan ağaç
Okra Büyükbaş hayvanların sırtlarında görülen şişkin parazit keseleri
Okumak Davet etmek
Okuntu Davetiye
Okuyucu Davet etmek için gezdirilen kişi
Okkalı Ağır – Kilolu
Oma Eklem Başı – Eklem kemiği şişliği
Ombul Üzüm bağlarında birkaç karıktan meydana gelen bölüm.
Oncaam O kadarcık
O ne Şaşkınlık ve hayret nidası
Onmak Zenginleşmek - Mevki yükselmek – İyilik görmek
Onulmaz İyileşmez – Çaresiz
Onük Önlük
Onore Ona göre
O şaal O şekil
Oşuhçu Yaltaklanan – Yaranmak için çalışan – El öfeleyen
Oturaklı Ağırbaşlı
Oyulgamak İlmek – Sık dikiş atmak
Ö
Ödlek Korkak
Ödü kopmak Çok korkmak
Ödü sıdmak Çok korkmak – Eli verip dirseği geri çekmek
Öfelemek Ufalamak – İyice Dövmek (Ağzını burnunu öfeledim)
Öflezik Cılız – Zayıf – Az ışık veren
Öğeç Üç yaşına gelmiş koyun
Öğrencelik Öğrenmek için yapılan, verilen şey
Öğün Yemek vakti (Elden gelen öğ-n olmaz)
Ök Bağ – Hayvan iplerinin bağlandığı kazık
Öklemek Hayvanları meraya bağlamak
Ökçesiz Korkak – Hemen paniğe kapılan – Tabansız
Ölçek Bir tahıl ölçme aleti ve birimi
Ölenaccek Öğlene kadar
Ölennediyin Öğleyin
Öllüyün körü Cehennemin dibi der gibi beddua
Öna İnat – Aksi
Öndüç Ödünç
Örtme Bir iki tarafı açık üstü örtülü ev ilave bölümü
Ötaan Öteki gün – Birkaç gün önce
Ötürgen İshal olmuş
Ötürük İshal – Sürgün
Öylediin Öğle vakti
Özemek Yoğurt ve benzeri şeyleri sulu hale getirmek
P
Pace Pencere
Pahıl Cimri
Pahla Bakla
Paklemek Temizlemek – Ayıklamak
Palan Eşeklere vurulan semer
Palaz Kuş yavrusunun biraz büyümüş hali
Palike Fabrika
Pambıh Pamuk
Papah Yünden örülüp tepesinde püskülü olan bere
Parpı Yaraların iyi olması için okuma ve tedavi
Parpılamak Hafifçe döğmek – Bazı yaraları ateşle korkutmak, okumak
Pasah Kir, pislik
Patat Kekeme
Pat sat Ara sıra
Patayis Patates
Pehli Çok şişmanlamış
Pelverde Salça
Pendir Peynir
Perem perem Darmadağınık – Her birinin bir yere kaçması
Pers olmak Yüzükoyun yere düşmek – Ağzı yüzü yaralanmak
Pes Kediye uyarma sözü
Peyik İki parçanın birleştiği yer (terzilikte)
Peyikmek Birden bire ürküp kaçmak (hayvanlarda)
Pezik Pancarın bir cinsi
Pırçalıh Yaban havucu
Pırtmak Elden kaymak – Elinden kurtulup kaçmak
Pıskırmak Ağızdan suyu tazyikle çıkarmak – Hortumdan tazyikle fışkırmak
Pıtırak Dikenli bir ot
Pıtıraklı Her olaydan kuşkulanan
Pıt pıt Çok ince bulgur (Düğü)
Pineklemek Tavuğun tünemesi – Miskin miskin oturmak
Pinnik Kümes
Pipirikli Alıngan – Çok inceleyen – Hassas
Pirelenmek Şüphelenmek, tedirgin olmak
Pisik Kedi
Pontul Pantolon
Poşa Çingene – Edepsiz
Poşu Köy delikanlılarının başına bağladığı yün veya pamuk dokuma
Potuh Deve yavrusu
Pöç Kuyruk sokumu
Pöörek Su küngü (Çanak cinsinden)
Pörsüme Sebze ve meyvelerin su kaybetmesi sonucu tazeliğini yitirmesi
Pötlek Gözü fazla dışarı çıkmış olma
Pötlemek Taşmak – Dışarı fırlamak – Sabrı kalmamak
Puhare Damdaki baca
Punt Fırsat
Pus Sis
Pusmak Sinmek – Susup korkudan büzülmek
Pusyas Korkudan, üzüntüden sessiz neşesiz kalma
Pür Soğan veya sebzelerin yeşil yaprağı
Püs Ağaçlardan çıkan yapıştırıcı sıvı
Püsür püsür İyi mayalanmış yoğurdun hali
S
Sacayağı Ocak içine konan üçayaklı tencere altlığı
Saçak Bulaşık ve el bezi
Saçı Düğünde gelin indikten sonra kadınlar arasında yapılan ve gelinin
başına konan bir kaba çağırılarak atılan bahşiş
Saçma Ufalanmış yakacak – Saman irisi
Sağdıç Düğünlerde damat ve gelin yardımcısı
Sahan Açık, yayvan bakır tas
Sahantaşı Merdiven başı, kapı önünde masa gibi taş
Sah durmak Dikkatli olmak, her an tetikte bulunmak
Sahu Bir çeşit uzun ceket
Sal Yere döşenen yassı ve ince taş
Salaca Cenaze taşımak için yapılan merdiven gibi ağaç
Salıngaç Salıncak
San Ün, tanınmasına yarayan özellik (Adı sanı belli değil)
San çalmak San hastalığına tutulmak (Sebzelerde)
Sanıtmak Aval aval sağa sola bakmak
Sapısilik Boş gezen – İşe yaramaz
Sartmek Koşmak – Atı ve eşeği koşturmak
Sasımış Kokmuş – Sarımsaklı yoğurt dökülen yemeklerin kokması
Satyeğin Daha çok
Savmak Göndermek
Savak Yarım akıllı (Boyu kavak aklı savak)- Su bendinin kapağı
Savan El tezgâhlarında dokunan bir örtü
Savı İmsi anlamında (Biraz deli savı)
Savur sinisi Kalabalık yemeklerde kullanılan büyük sini
Savuşmak Geçip gitmek
Sayaal Avlu – Altı kaya olan davar yatağı
Saya Bahar gelirken kutlanan bir davarcılık günü
Seki Yerden yüksek olan oturma yeri
Sekilenmek Hemen kalkacakmış gibi iğreti oturma
Seklem On çinik alan çuval
Sele Ağzı kapalı büyük sepet
Seme Aptallaşmış (Uyku semesi)
Semah Düğünlerde ikinci gün kız evinden oğlan evine götürülen içinde
çerez ve diğer süsler ve kına kabı konan tepsi
Sepli Uygun – Düzgün iyi – Terbiyeli
Sepsiz Uygun olmayan – Biçimsiz
Seten Bulgurluk kaynamış buğdayın kabuklarını çıkarmak için taştan
yapılan
havuz ve döner silindiri
Seten seyrek Seyrekçe – Ara sıra
Sevindirlik Çok sevinme sonucu heyecanlanma ve ne yapacağını şaşırma
Sıda Düşünceden doğan sinirli hal
Sınmak Bir şişliğin delinerek içindeki sıvının çıkması
Sındı Makas
Sındık Sandık
Sınıhçı Kırık, çıkıkçı
Sınmak Kadınlarda doğum yapmak (ayağı sındı) – Bitmek (Öküzüm kağnım
sındı)
Sıraca Tehlikeli bir hastalık
Sıracalı İyi olmayan – Tehlikeli kimse
Sıyırgı Sürgü – Kar sıyırma aleti
Sıyıttırmak Hafif değerek geçmek
Siddi Amca hanımına ve ihtiyar kadınlara hitap (Hacca siddi)
Siftah İlk satış
Siftimek Soymak, sıyırmak - Kemiklerde et koymamacasına temizlemek
Siğmek Erkek kedi ve köpeklerin işemesi
Sile Ağzı beraber dolu – Dopdolu
Singin Ahenkli – birbirine uygun
Sini Küçük bakır tepsi
Sinilemek Köpeklerin ince ses çıkarmaları
Sinmek Pusmak – Saklanmak
Sinsin Ateş etrafında oynanan oyun
Sintir Kılıksız – Aptal
Sirke Bit yumurtası
Sitil Sebze fidesi – Bitkinin ince kökleri – Küçük aşırma
Siyim siyim Yağmurun ince ince yağması
Sohu Bulgurluk döğülen çanak şeklinde oyulmuş taş
Solumak Nefes alıp vermek
Sormuk şekeri Sorularak yenen sert şeker
Sorutmak Gayesiz ayakta durmak
Soyak Soyu temiz – Cinsi iyi (Hayvanlarda)
Soyha Ölüden çıkarılan elbiseler
Söbe Biçimsiz, yamuk
Söz gelimi Mesela
Sumsuh Sıkılmış yumruk
Suusün Boyun arkası – Ense
Sümsük Sünepe – Pısırık
Sürgün Ağaçlarda yeni çıkan filiz
Sütlan Sütleğen – Bir çeşit yabani ot (Özünden süt gibi sıvı çıkar)
Ş
Şabapçı Aceleci – Abartıcı
Şahan Şahin – Cesur
Şahbaz Çevik – Çabuk iş yapan
Şak Yarısı – Bir parçası (Cevizi iki şak etti)
Şalak Yetmemiş karpuz
Şamata Boş gürültü
Şapkalık Şapka ve paltoların asıldığı yer askılık
Şaplak Şamar – Tokat (hafif vurulan)
Şarıhmak Fazla şımarmak – Hafiflik yapmak
Şatavatlı Gösterişli, süslü püslü
Şavk Işık – Işık yansıması
Şavul Şakül
Şebik Alkış
Şebit Mayasız hamurdan yapılıp sacda pişirilen ince ekmek
Şelek Sırtta taşınan yük
Şemşamer Ayçiçeği (Şems ve gamerden değişme)
Şerbetlik Gelin kıza alınan nişan hediyesi ve o gün giyeceği giysi
Şırgın Soğuk alma dolayısıyla bozulup sulanan
Şif Suyu alınan sebze ve meyve posası
Şifken Sulu, karlı yağış
Şikir Surat, yüz
Şikirsiz Yakışıksız
Şimcik Şimdi
Şinik Bir tahıl ölçeği
Şimşir Parlak – Sert
Şirane İçine üzüm ezilip şırası çıkarılan ağaçtan veya taştan oyma havuz
Şire Şıra – Üzüm suyu
Şirelendirmek Tatlandıra ballandıra anlatmak, dikkat çekecek şekilde anlatmak
Şirelenmek Kendini naza çekmek
Şorda Şurada – Orada
Şörülemek Suyun aniden şarıl şarıl akması
T
Tadihan İşte orada
Taha Duvardaki raf – Kayaların yüzeyine oyulmuş yer
Tangırdamak Kap kacağın ses çıkarılması
Taman Hani
Tapanlamak Tarlayı tohum atılıp sürüldükten sonra düzleme işi
Tapıhlamak El ayasıyla sırta vurma (Takdir anlamında)
Tar Kümeslerde tavukların tünemesi için yatay atılan ağaç
Tart Yabancı
Taslah Uzun kaba yüz şekli
Taslamak Gözetlemek – Fırsatını kollamak
Tavsamak Et gibi taze yiyeceklerin bozulmaya yüz tutması
Tazene Saz mızrabı
Tazı boncuğu İri mavi boncuklar
Tazir Azar – Tenkit
Tebelleş olmak Israrlı Olma – dadanma
Tekesakalı Bir çeşit yabancı ot
Teknar Tekrar – Bir daha
Telbis Yağışların toprağa verdiği nemlenme özelliği
Teleme Peynirin baskıya verilmemiş hali
Teliz Ketenden yapılan çuval
Telteli Şeker ağdasından yapılan pişmaniye
Temlike Daima – Devamlı
Tengellek Yuvarlak
Tepki Bahçe arası olan belin tepme kuvvetini veren kısmı
Terek Dükan ve evlerde raf – Şapkaların güneşliği
Terki Ata binenin arkasındaki yer
Terkileşmek Ata beraber binmek
Ters Sığır gübresi
Terslik Sığır gübresinin yakıt olarak kullanmak amacı ile biriktirildiği yer
Teselleme Kısa olaylar anlatarak söz söyleme
Tevek Karpuz ve kavun gibi bitkilerin yaprak ve dalları
Tevir Biçim – Çeşit (Bitevir bir adam)
Teyreki Tiryaki
Tezgire Meyve Küfesi
Tığ Dövülmüş ve samandan ayrılmış tahıl yığını
Tıngır Boş (Tıngır elek tıngır sac)
Tınsırmak Aksırmak
Tırahmat Büyük taş – Dam korkuluğu
Tırışmak Pörsümek – Kırış kırış olmak
Tırıl tırıl Sıska
Tırsıh Kırışmış özelliği bozulmuş halde
Tısıh tısıh Tıknefes halde – Zor taşıyarak
Tilimsar Çok uzak hayali bir yer
Tirkemek Üst üste olmak - Sık sık aynı konuyu konuşmak, istemek
Tohaşmak Ayağını bir yere çarpmak
Tohlu Bir yaşını geçmemiş koyun
Tohuşlamak Tokaçla dövmek
Tol Taş kemerle yapılmış yazlık bağ evi – Harçsız kemer yapı
Tomsu Küçük tepe – Şişkinlik
Topah Yuvarlak
Tosba Kaplumbağa,
Tostoparlak Yusyuvarlak
Totuş Yüzü ve vücudu yuvarlakça, biçimsizce
Tozah Tozluk
Töremek Üremek - Çoğalmak
Töremiyesice Nesli tükenesice, çoğalmıyasıca
Tuman Uzun geniş kadın üst donu
Turh Davar köpeklerini korumak için boynuna takıla demir sivrilikleri olan
halka
Tutacak Sıcak kapları tutmak için kullanılan bez parçası
Tuturuh Ateş yakmak için kullanılan bez parçası
Tülek Kurnaz - Tercübeli
Tüncük İpliklerden çıkan ufak yün ve pamuk parçaları
Tüymek Kaçmak
U
Ucar Haber kelimesini pekiştirme (haber ucar yok)
Uçkur Şalvarın bağı
Uçkur evi Uçkur takılmak için yapılan bölüm
Uçuhlamak Korkudan veya fazla ateşten dudak etrafında yara olması
Ud Yük - Görev (Hangi udumu kaldırdı - Hiç kimseye ud olmadım)
Uğra Hamur açmak için kullanılan un
Uğrun Gizli - Kimsenin haberi olmadan
Uğunmak Çok hızlı dönmek - Çocukların çok ağlaması
Uğrelemek Rüzgarın ekinleri salladığı gibi sallanmak
Ulak Ek - Yardımcı (Elimi ulağı)
Ulmak Meyvelerin çürüme şekli
Urba Elbise
Urubla Dörtte bir - Bir tahıl ölçeği
Usuhmak Ağıdın, hiddetin yatışması
Usul Yavaş - Sessiz ol
Uu kuşu Baykuş4
Utancah Utanma duygusu fazla olan
Uyduruh Yalan söz - Kendisi yalan imal etmiş
Uymasal Israrlı - Durmadan ayı şeyi isteyen - tekrarlaya
Uymak Yapılan işe katılmak
Uyuntu Ağır hareket eden - Beceriksiz
Ü
Üllüz Miskin
Ünlemek Çağırmak - Yüksek sesle uzakta ki kişiye seslemek
üsdonu İş gören kadınların gidiği şalvar
Üstelemek Ayı kouyu tekrar etmek
Ütek Çabuk ve çok üşüyen - Çok hassas ve titiz - Görmüş geçirmiş
Ütmek Tüylerini ateşle temizlemek
Ütülmek Kumarda veya oyunda kaybetmek
Üvek Suyu sızdıran yer - toprak
Üzlük Küçük çömlek
V
Vangırdamak Lüzumsuz yere bağırıp çağırmak
Vanılamak Köpeklerin kalın ve karışık bağırması
Variyet Zenginlik - Mal varlığı
Velesbit Bisiklet
Venilemek Köpeğin ince sesle ürmesi
Vıcık vıcık Çok sulu bir şekilde olmak
Vıtgel Nereye gitse işi olan - Dokuztaş oyununda bir taşın iki tarafa hareketi
ile üç yapılıp karşı tarafın taşını yeme hali
Vıtvıt Çenesi çok - Kararsız - Bir yerde durmayan
Vıtvıtçı Geveze - Dedikoducu
Vırcını çıkarmak İyice ezmek - Suyu çıkacak şekilde ezmek
Vızgıt Bir oyuncak
Vızgıt gibi Hızlı bir şekilde gidip gelme
Y
Yaba Tahtadan yapılan harman aleti
Yabantı Yabanın büyük olanı
Yadırgı Yabancı
Yağannı Sırt bölgesi
Yağır Kirli – Hayvanların kabuk bağlamış sırt yarası
Yağlık Büyük Mendil
Yağda Yağ bulaşması sonucu kirli
Yal Köpeklerin un ve kepek karışımı sulu yiyeceği
Yalak Hayvanların su içmeleri için yapılmış oyuk
Yalama Dudakların çok yalanmaktan meydana gelen durumu
Yalamıh Aşınmış yivleri bozulmuş
Yalanı Uzun, sarı çiçekli, tüylü geniş yapraklı yabani ot
Yalbırdah Kapsız – Kılıfsız
Yalı Yele (At için)
Yalımsah Görgüsüz – Her gördüğünü yemek isteyen – Bir çeşit kurt
Yalıngat Tek gat – Arkası desteği olmayan
Yali bali Laubali
Yamaçlaşmak Yüzleşmek
Yamıh Yamuk – Düzenbaz, güvenilmeyen
Yamışmak Teklifsiz ve saygısız biçimde oturmak
Yampir Yengece benzeyen yürüyüşü olan
Yanaz İnatçı – Ters huylu olan
Yanış Yanlış
Yannıh Deri yayık
Yapık Bir çeşit yazma
Yapıklı Hanımın emrinden çıkmayan
Yapma Sığır tersinin yakıt için duvar yüzlerinde kurutulması
Yapışıh Uyuşuk – Pısırık
Yarenlik etmek Hoş sohbet etmek
Yarma Kabuğu çıkartılmış buğday
Yarmaça İkiye bölünerek kurutulmuş kaysı
Yassılmak İncelmek – Yere yatar gibi eğilmek
Yatır Evliya, ermiş kişi mezarı
Yavlan Derin olmayan, sığ yer
Yavsı Bir çeşit göz aşısı – Kene böceğinin küçüğü
Yavşah Bitin uşağı
Yaygı Örtü
Yazı Ova, kır, düzlük
Yeğin Çok – Fazla – Hızlı – Edepsiz
Yeğni Hafif
Yektaptan Birden bire, yüzüne karşı
Yektelemek Topallayarak yürümek
Yelmek Koşmak – Uğraşmak – Boşa arkasına düşmek
Yelpik Uzun süren bir çeşit öksürük
Yelyepelek Çok acele giden
Yemlik Ekilmemiş tarlalardan toplanan bir çeşit yenen ot
Yemşen Bir çeşit alıç
Yen Geniş kol – İçi boş kol (Elbiselerde)
Yenge Gelin almaya giden kadınlar – Ağabeyin hanımı
Yeni hafif – Olgun olmayan (İnsanlarda)
Yeni yetme Genç – 13 – 17 arası gençlik
Yeni yaba Yeni ev kuran, yeni yetme
Yerincekli Yapmayı çok isteyip yapamadığı şeyler olan
Yermek Beğenmemek – Kötülemek – Evde bulunmasını istememek
Yetik Yetişmiş, gelişmiş – İş yapacak hale gelmiş.
Yetmek Olgunlaşmak
Yaygi İnsan ve hayvanların kışlık yiyecekleri
Yıkışmak Güreşmek
Yınnaşıh Şımarık
Yırak Irak – Uzak
Yiğrenmek Tiksinmek
Yirik Bir sebeple ikiye bölünmüş
Yirmek Yararak kesmek
Yiti Yanlış anlaşılarak suçlu bulunan (Adım yiti)
Yitelemek Yitmek
Yiv Tarla sınırı – Yara izi
Yivindirmek Gözünü sapıtarak almak (Gözünü yivindirip aldım, kaçtım)
Yobaz Kaba – Medeni olmayan
Yoklamak Kontrol etmek – Ağız aramak – eli ile yoklamak- Hasta ziyareti yapmak
Yoluk Saçları dağınık – Kıyafeti düzgün olmayan
Yolluh Yol azığı – Aralıklara serilen uzun sergi – Düğünlerde iki tarafın
hediyeleri
Yomsulamak Taklidini çıkarmak
Yonu Yumuşak uzun yapı taşı
Yordam Usül – Kural
Yormak Rüya tabir etmek – Anlatarak karşısındakini ikna etmek
Yorum Tahmin
Yosma Çok güzel kadın
Yoşuh Kullanılmış – Müstamel
Yoz Besi davarı
Yördemsiz Bozuk ve dikkatsiz hareket eden
Yöre Değirmenin çevreye saçtığı un
Yuğruk İleri giden – Hızlı – İyi - Şanslı – Çabuk hareket eden
Yuha Yufka – Fazla kalın olmayan
Yumak Yıkamak
Yumuş Buyruk – Eziyet
Yuvak Toprak damları sertleştiren silindir şeklindeki taş
Yüklük Yatak yorgan konan gömme dolap
Yüz tuturuğu Ayıbını örtmek için yapılan iş, verilen hediye
Yüzünguyru Ağız üstü uzanma hali
