TAHSİN EROL'UN KALEMİNDEN, KONAKLILAR'IN SECERESİ: Bünyan'ın tarihiyle özdeş Konaklılar, kimdir, nereden gelmişlerdir, kökenleri nereye dayanıyor, Osmanlılarla bağları nedir, merak ediyorsanız bu yazıyı kaçırmayın. (Fotoğraf: Seyit Burhanettin Akbaş)
KONAKLILARIN ASIL SECERESI
Tahsin EROL (14.09.2016)
Ҁok kɪsaca,yaptɪǧɪm tarihi araștɪrmalar ve Rahmetli babam dahil, Konakta ki diǧer büyüklerimizden dinledigimiz, kȍkenimizle ilgili bulgularɪmɪ burada Konak sülalesinden olan akrabalarɪmla paylașmak istedim. Araștɪrma yaptɪǧɪm kaynaklarɪn büyük bir kɪsmɪ Ingilizcedir; Timar muessesinin incelemesini TERCǗMAN OSMANLI TARIHI ANSIKLOPEDISI'den aldɪm.
(Yazɪlɪs tarihi 1946- Eserin yazɪlamasɪnda yardɪmcɪ olanlar ise: Ord.Prof.Ismail Hakkɪ Uzuncarsɪlɪ-Ord.Prof.Enver Ziya Karal- Ismail Hami Danismend)
Ailemizin tarihini anlamak için, Bünyan'a (O zaman Bünyan Sarɪmsaklɪ olarak bilinir) ilk gelen Dedemiz Asker Kökenli Serdengeçti Ahmet Ağa'nin ve ailesinin Iran Horasanɪndan niçin ve nasɪl geldiklerinin sebeblerini araștɪrdɪgɪm gibi, Osmanlɪ Timar sisteminin esaslarɪ nelerdir ve bu esaslar içerisinde Serdengeçi Ahmet Aga ve diger 3 kardeșlerine tayin ve tespit edilen timarlarɪn hangi esaslara dayandɪrɪldɪǧɪnɪn izahɪnɪ yapmam gerekti.
Eldeki veriler ve bize aktarɪlan bilgilerin bașɪnda Konak Kapɪsɪnda yazɪlɪ olan,konaǧɪn yapɪlɪș tarihi olarak 1725 yɪlɪnɪ esas aldɪǧɪm gibi, Bünya'a geldikten sonra bir Iran seferine katɪlmɪș olmasɪ, Tebrize girmiș olmasɪ ve akabinde, bir yɪl sonra, Iran'dan kendisine “Kadɪncɪk “ isminde bir genç kɪzɪn mücevherlerle dolu olarak oymalɪ “soku tașɪnɪn” Bünyan'a gȍnderilmesinin, bir harp ganimeti olmaktan ziyade,çünkü harp ganimeti anɪnda alɪnan șeydir, iyi niyet gȍsterme, taraftar kazanmak niyetiyle gȍnderilmiș bir hediyedir. Tarihi kaynaklar da bunu doǧrulamaktadɪr. Devrin adetlerine gȍre, ittifaklar belli bașlɪ aile kɪzlarɪnɪn karșɪ tarafa gelinlik olarak verilmesiyle pekiștirilirdi. O zaman ki Iran Șahɪ olan Tahmasp II' nin gerek Osmanlɪ yȍnetimi, gerekse Rus yȍnetimine yaranmak için,onlarɪ bu tür hediyelerle onure ettiǧini tarihi kaynaklar açɪkca teyid etmektedir, Șah, Horasan tarafinda, Afgan ișgaliyle ve baskɪsɪyla oldukça baskɪ altɪndadɪr. Buradan șu çɪkarɪlɪr; Serdengeçti Ahmet Aǧa Osmanlɪ ordusunda ȍnem verilen bir subaydɪr.
TIMAR: Osmanlɪ Imparatorluğu'nda bir kɪsɪm asker ve memurlara verilen, belirli bolgelerde tahsis edilmiș vergi kaynaklarɪna ve yɪllɪk geliri 20,000 akçeye kadar olan askeri dirliklere verilen ad.
Dirlikler yɪllɪk gelirlerine gȍre sɪnɪflandɪrɪlmɪșlardɪr, șȍyleki; Zeamet'in geliri 20-100,000 akçe arasɪndadɪr, Has'ɪn geliri 100,000 akçenin uzerindedir, Timar'ɪn 300 akçesine “Kɪlɪç” ve üst tarafɪna da terakki denir.
Timar, Devlete düzenli gelir saglayan bir kurumdur ve devlet'in orta ve üst dereceli memurlarɪna, beylere, șehzadelere verilir, Osmanli ulkesinde tamamɪ 57,000'ni bulur. Ancak bunlar içerisnde çok az sayɪda bulunan Kɪlɪç Timar'lɪ sipahinin geçimine verilen bir dirliktir ki Dedemiz Serdendeçti Ahmet Aga'ya verilen timar budur. Timarlar, timar sahibine verilen gȍrevlere gore sɪnɪflandɪrɪlmɪșlardɪr ve mülk timarlarɪ babadan ogula intikal edenidir. Timar sahipleri vergi toplama, harp zamanɪ lojistik destek verme yanɪnda kendileri asker besleme ve harp halinde savașa katɪlmakla gȍrevlendirilmișlerdir.
Timar sistemi,sonradan istismar edilmiș olup, yerli halkɪn üstünde zülum, baskɪ ve zorbalɪk kaynağɪ olmuștur. Bu sisteme, mülkiyetin yarɪ değerini satɪn almak suretiyle, Timar sahiplerini emekliye ayɪrɪp, 1848 yɪlɪnda son verilmiștir.
Bu konuda, baskɪnɪn bir teyidi olarak, Rahmetli babamdan dinlediğim ve anɪmsadɪgɪm Dedemiz Serdengecti'nin torunu Büyük Mehmet Ağa ile ilgili așağɪdakɪ iki hikayeyi anlatmak isterim:
Büyük Mehmet sɪfɪr tolerans sahibi olarak ün salmɪștɪr ve bir çingene gurubu Kȍye yakɪn koruluğuna girip ağaçlarɪnɪ kesme cüretini gȍsterirler.. Bu koruluk nerededir kimse bilmez,tahminen Bünyan'a 3-5 km uzaklɪkta; Çingenelerin haberini alan Mehmet Ağa yanɪna adamlarɪnɪ alɪr, atɪna biner ve koruluǧa ulașɪr. Çingenelerin Çeri bașɪnɪn hemen yanɪna gelmesini emreder. Aralarɪnda geçen konușma șudur:
Ҁeri Başɪ: “Aman kul kȍle olayɪm, Aǧa'nɪn ününü biz duyduk, buralarɪ terkedip gideceǧiz, yeter ki Aǧa'ya haber vermeyin.”der.
Çeri Başɪ, karşɪsɩndakinin Aǧa'nɩn ta kendisi olduǧunu bilmez ama amansɪzlɪğɪndan haberdardɩr.
Bununla ilgili olarak, Mehmet Aǧa Istanbul hükümetine șikayet edilir ve derhal bir inceleme heyeti Istanbul'dan Bünyan'a gȍnderilir. Bunu duyan Mehmet Aǧa, Heyetin gelișini kȍy ȍnünde karșɪlamak üzere çadɪrlar kurdurur, davul zurnalarla heyet gȍrkemli bir șekilde karșɪlanɪr. Bütün yakɪn kȍylerden Köy Aǧalarɪ da hediye behiyeleriyle gelmișlerdir, kuzular,kurbanlar kesilir, yemekler pișirilir ve heyet muhteșem bir biçimde konușlandɪrɪlɪr ve yolcu edilir.
Heyetin Istanbul'a verdiǧi rapor çok olumludur, Mehmet Aǧa'nɪn deǧerli ve yararlɪ bir Aǧa olduǧu raporu verilir.
Serden Geçti Ahmet Aǧa'nɪn Bünyan'a geliș sebebine gelince, Serdengeçti Ahmet Ağa Safevi devletinin ȍnemli üst seviyeli subaylarɪndan biridir. Safevi devletinin bașkenti Isfahan'dɪr ve Iran Horasan bȍlgesinin güney batɪsɪna düșer ve 50-60 km uzaklɪktadɪr. Safevi devletinin güç merkezi ise Horasan bȍlgesidir. Iran Safevi devleti zengin ve varlɪklɪdɪr, bu sebeple güçlü bir ordusu vardɪr ve komșu Afganistan bȍlgesinde bulunan “Pashtun” kabilelerinin yașadɪğɪ bȍlge Iran Șahɪnɪn etkinlik alanɪ olup oradaki “Prens Mir Mahmut” Iran Șah'larɪnɪn Hindistan Delhi'deki Moğol istilasɪna karșɪ korumalarɪ altɪndadɪr. Ancak, Iran Șahɪnɪn Mir Mahmudla çɪkan anlașmazlɪğɪ neticesi, Mir Mahmud 20 000 askerle Șahɪn üzerine yürür. Iran Șahɪ Hüsseyin'nin düzenli ve tam teçhizatlɪ 50 000 askeri olmasɪna raǧmen, Șah maǧlup olur ve bu savașta 15,000 zaiyat verir.
Bu savașɪn yeri: GONABAD,RAZAVI KHORASAN (Kaynak: Battle of Gulnabad -Wikipedia)
Tarih: Pazar, 8 Mart 1722
Netice: Iran ordusu hezimete ugrar
Iște bu savaș, Atamɪz Serdengecti Ahmet Ağa'nin katɪlmɪș olup sağ olarak kurtuldugu savaș olup bunun neticesinde, Horasan ișgale uǧrar, Isfahan 6 aylɪk sert ve amansɪz bir kușatmadan sonra Afganlar'ɪn eline geçer. Afganlar amansɪzdɪr, Safevi devletinin ileri gelenlerinin kɪzlarɪnɪ zorbalɪkla alɪrlar, șehirler yağmalanɪr ve talan edilir ve Safevi Șah'ɪ Huseyin hapsedilir. Serdengeçti ve kardeșleri Osmanlɪ'ya sɪğɪnɪrlar. Harp sahnesini Iran kaynaklarɪ șöyle tasvir eder:
“Güneș dogmak üzereydi, iki ordu, bu tür dehșetli karșɪlașma anlarɪnda oldugu gibi, birbirlerini uzaktan merakla gȍzetlerler. Iran ordusu bașkentten yeni çɪkmɪș,sarayɪn parlaklɪgɪnɪ sergileyen, gȍrkemli ve savașmaktan ziyade, sanki bir merasim ordusu gȍrünümündedir. Zenginlikleri ve silahlarɪnɪn çeșitlilikleri ,giysileri, atlarɪnɪn güzellikleri, kɪymetli taș ve altɪnla kaplɪ olan eyer ve ȍzengileri, çadɪrlarɪndakɪ zenginlik ve ihtisam muhteșemdi.”
“Diger tarafta, yanar bir güneșin altɪnda yorguluktan kamburulari çɪkmɪș, daha az sayida asker vardɪ.
Giysileri yɪrtɪk-pɪrtɪk, mevcut hava șartlarindan korunmak için,vücutlarɪnɪ bile tam kaplamɪyordu. Atlarɪnda deri ve sarɪ metal dɪşɪnda bașka bir șey yoktu, sadece parlayan kɪlɪç ve mɪzraklari vardiɪ.”
Iran'ɪn Afganlar'a yenilgisinden sonra Iran büyük karɪșɪklɪklar içindedir ve bundan istifade Osmanlɪ 1723'de
Iran'ɪn, Tebriz dahil, Azerbeycan bȍlgelrini ișgal eder. Ruslar da Ermenistan ve Kuzey Kafkaslarɪ ișgal ederler. *
Serdengeçti Ahmet Ağa ve kardeșleri Osmanlɪ'nɪn Iran seferinde ȍnemli rol oynarlar, birliklerinin bașarɪlɪ olduğu sȍylenir. Ahmet Ağa bu sefere Sarɪmsaklɪ Bayraktarɪ olarak katɪlɪr. Yani emri altɪnda ȍnemli sayɪda savașçɪ vardɪr. Serdengecti ünvanɪ savaș sonrasɪ verilmiș bir ünvan olsa gerekir.
Bu arada, Iran șah'ɪ ve yȍnetimi değișmiștir. Iran Șahɪ olan Tahmaslp II Rusya'ya ve Osmanlɪ'ya karșɪ koymaz ve onlarla iyi geçinmeye çalɪșɪr, taa ki kendisini yeterli derecede kuvvetli hissedip kaybedilen yerleri geri almaya kalkar ve Tebriz 1729'da tekrar el değiștirir. Bunyan'a 1723 Tebriz seferinden bir yil sonra Tebriz Mȕftȕsȕ gibi belli bir ailenin kɪzɪnɪn ve mücevherlerinin hediye olarak gȍnderilișinin sebebi, Șah'ɪn Osmanlɪ'nɪn belli kesimlerini memnun etmekten geçer. Bunda da bașarɪlɪ olur.
SERDENGEÇTI AHMET AGA serüvenine geri dȍnecek olursak, yuakarɪda sȍylenenlerin ɪșɪğɪnda olaylarɪn seyrini kronolojik olarak șȍyle ȍzetleye biliriz:
Afgan yenilgisinden sonra Ahmet Ağa ailesi yer ve yurtlarɪnɪ kaybetmișlerdir, Osmanlɪ'ya iltica ( Sɪğɪnma) etme planlarɪnɪ derhal hayata geçirirler. Osmanlɪ'nɪn sɪğɪnmacɪ politikasi, iltica edenlere kendi ülkelerinde ki gȍrevlerine eș değer bir gȍrev ve statȕ vermektir. Tɪmar sistemi Safeviler'de de vardɪr.
1722 – iltica edișleri
1723 – Iran seferi ve Tebriz'e girilmesi
1724 - Kadɪncɪk ve Mücevherleri Bünyan'a ulașɪr
1725 - Konağɪn yapɪmɪ tamamlanɪr.
Aile mensuplarɪndan Cengiz Eler Ahmet Ağa'nɪn cirit oynamak için Istanbul'a gittiğinden ve Topkapɪ müzesinde Serdengeçti Ahmet Ağa isimli birinin büstü olduğundan bahseder. Doğrulamak gerekir.
Konaklɪ ailesi fizyonomisi itibariyle Azeri'lere çok benzerler; ben hep bu farklɪlɪğɪn hem baba hem annem tarafɪnda gȍzetlediğim gibi, ileri tarihlerde gȍrdȕğȕm Azerilerle kadɪn ve erkekler arasɪndakɪ bu benzerliği çok defa tespit ettim.
*History of the Islamic Peoples by Carl Brockelmann. Historical texts mention this as Tahmsp II ingratiated himself with both The Ottamans and the Russians.(taken from www.worldhistory.biz)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder