İlçe Kaymakamı: Adem BALKANLIOĞLU Tel. sant: 0 352 661 55 40
Belediye Başkanı: Davut ŞAHİN Tel. sant: 0 352 661 29 29
İlçe Nüfusu: 35.808
Yüzölçümü km2: 1.485
İl Merkezine Uzaklığı: 55 km
İlçenin Tarihi:
Eski Çağ Roma Bizans Dönemleri
İlçemiz sınırları içerisinde ilk yerleşim izlerine Geç Hitit Döneminde Rastlanır. Merkez ve Dadaloğlu Kasabasında bulunan Tanrı ve Tanrıçayı temsil ettiği belirtilen kabartma resimler ve küçük heykeller, M.Ö. VII. yy'' a ait olup, Kayseri Müzesinde sergilenmektedir.
Tomarza yöresi, daha çok istilacıların önemli merkezlere geçip gittikleri güzergah üzerinde yer alan küçük bir yerleşim yeri izlenimi vermektedir. Bu dönemle ilgili bazı ipuçlarına ilçe merkezi ve Erciyes yöresindeki köylerde yer alan yeraltı şehirlerinde rastlanabilmektedir.Bunların çoğunun kapıları güneye açılmakta, içlerinde birbirine bağlı odalar, ibadet yerleri, hayvan barınakları ve su sarnıçları bulunmaktadır. Odalarda basit resim figürleri görülebilir. Bunun dışında Kapukaya ve Pusatlı köylerinde İslam öncesi döneme ait mezarlara rastlamak mümkündür.
İlk İslam Akınları
Asıl amacı İstanbul''u elegeçirmek olan ilk İslam akınları, Emeviler döneminde başlamıştır. Kayseri'' ye ilk akınların 668 yılında başladığı görülmektedir. Kayseri, 726 yılında Abdulmelik oğlu Müslüm tarafından fethedilmiştir. Ancak 968 yılında Bizans İmparatoru Phocas Orta Anadolu ve Kayseri''yi geri almıştır.
Bu dönemde Bizans''lılar 40.000 Ermeni''yi Kafkaslar''dan getirerek Yozgat, Sivas ve Kayseri civarına yerleştirmişlerdir. Bu Ermeni kabilelerinden en büyüklerinden olan ve 1500 kişiden oluştuğu tahmin edilen kabilesinin bugünkü Tomarza''nın bulunduğu bölgeye yerleştirildiği ve Tomarza adının da buradan geldiği iddia edilmektedir. Bizanslıların Ermenileri bölgeye getirme amacı, Türk-İslam akınlarına karşı bir tampon oluşturmaktı.
Osmanlı Dönemi
Karamanoğulları'nın Osmanlı Devletine karşı Akkoyunlu Uzun Hasan ile ittifak etmesi üzerine, Fatih Sultan Mehmet, Vezir Gedik Paşa'yı Karaman seferine gönderdi. Kayseri,bu sefer sonunda 1467 yılında Osmanlı topraklarına katıldı. Gedik Ahmet Paşa, Develi ve Tomarza yöresini fethettiği halde buradaki Varsaklar ve diğer aşiretlere mağlup olan Rum Mehmet Paşa'ya da yardımcı olarak yenilgiden kurtarmıştır.
Bu dönemde Avşar ve Varsak aşiretlerinin Kayseri Sipahiliğine sık sık saldırdığı ve saldırıdan birinde Kayseri Komutanı İskender Bey'i esir ettikleri bilinmektedir.
1498 yılında Şah İsmail'in civarından geçerek, Dulkadiroğulları topraklarına girmesiyle yöredeki aşiretler arasında kısmen de olsa Şiilik yayılmaya başlamıştır. 1510 yılında çıkan Şahkulu ayaklanmasının Kayseri, Develi, Tomarza ve Pınarbaşı yöresinde de olumsuz etkilediği, can ve mal güvenliğinin kalmadığı bu döneme ait eserlerde ifade edilmektedir.
Tomarza, bu dönemde de aynı isimle anılmış ve Voyvodalık olarak yönetilmiştir. Tomarza adına Kayseri'den ayrı olarak "Jenning" adlı batılı bir yazarın "16. yy.da Erciyes Dağı" adlı eserinde rastlanmaktadır. Bu eserde Tomarza'dan bir köy olarak bahsedilir. 1514 Çaldıran Zaferi ile, Şah İsmail tehlikesi bertaraf edilmiş ve sefer dönüşü Dulkadiroğulları tamamen Osmanlı hakimiyetine alınmıştır. Bundan sonra Kayseri yöresi bir Osmanlı Sancağı olarak "Liva-i Kayseriye" adıyla Karaman Eyaletine bağlanmıştır. 1856 yılında ise idari bağlılıkta bir değişiklik yapılarak Bozok Eyaletine bağlanmıştır.
Tomarza karyesi (köyü)'nin Tımar kayıtları ve vergi defteri, 1500 yılında Dulkadiroğulları ile beraber düzenlenmiştir. Bu sayımda Tomarza'da 117 gayrımüslüm ile 65 Müslüman ailesinin mevcut olduğu ve köy sakinlerinin başlıca geçim kaynaklarının tahıl ziraatı, hayvancılık ve arıcılık olduğu belirtilmektedir.
Osmanlı Devleti'nin II. Mahmut dönemine rastlayan ve 1831 yılında yapılan ilk resmi nüfus sayımında Tomarza ve köylerinin hane sayısı ile nüfusu şöyledir:
(Sadece erkek nüfus verilmiştir.)
YERLESIM YERI HANE NÜFUS
SOSUN 37 108
MARDIN 20 67
SARIMEHMETLI 19 55
KELGIN 75 203
CÜCÜN 16 26
TRAFSIN 93 218
KÖMÜR 17 65
CÜREGEN 13 26
PUSATLI 51 152
CÖMLEKCI 18 61
Kayıtlardan anlaşılacağına göre nüfusun büyük kısmı ziraat, hayvancılık, amelelik ve küçük el sanatları ile iştigal etmekteydi. 1838 yılında Develi Müteselliliğinden gelip Malatya'ya geçmek isteyen ve Osmanlı ordusunda asker öğretmen olan Alman Yüzbaşı Helmut Von Motke, hatıralarında Tomarza'nın köy ve yaylarında Avşar ve Göçer aşiretinin, Tomarza merkezinde ise Ermenilerle birlikte çok sayıda Müslüman Türkün yaşadığından bahsetmektedir. Motke ayrıca, merkezde yıkılmış bir Bizans kilisesi ile yeni yapılan bir Ermeni kilisesinden bahsetmektedir ve bugün ilçe merkezinde bulunan ve kısmen yıkılmış olan kilise olması olması muhtemeldir. Bu dönemde bir Ermeni piskoposunun görev yaptığı ve vergi toplama işinin bu piskoposa verildiği, ayrıca Türk görevlinin da gözcülük yaptığı Motke'nin hatıralarında ifade edilmektedir. Tomarza'da yaşayan Ermenilerin daha çok el sanatları ile, özellikle marangozluk, duvarcılık, ayakkabıcılık ve demircilikle uğraştığı; bağcılık ve şarapçılık konusunda da oldukça ileri düzeyde bulundukları bilinmektedir.
İlçe Merkezinde doğu yönünde kalıntıları bulunan manastırın, kiliseden üç kat büyük olduğu,bünyesinde rahip ve rahibe yetiştiren "Grogeryen Ermeni Okulu"nun bulunduğu, her yıl 12 Ağustos'ta düzenlenen "Oğlak Gıran" törenlerine Orta Anadolu ve Kiliya Ermenilerinin katıldığı ve dışarıdan gelen misafirlerin "Paşa Odası"nda ağırlandığı rivayet edilmektedir. Manastırın gelirlerinin ise tarım arazileri, dükkanlar ve sürülerden temin edildiği tahmin edilmektedir. 19 yy.'da Tomarza'da cereyan eden bir başka önemli olay ise Tomarza-Pınarbaşı-Sarız-Tufanbeylicivarında göçebe olarak yaşayan Avşar Türkmenleri'nin 1856 yılında çıkarılan kanunla mecburi iskana tabi tutulmalarıydı. Yörede bozulan asayişi düzeltme amacına yönelik bu uygulama, Avşarı pek memnun etmemiş ve alışageldikleri göçebe hayatını terk etmemek için uzun süre direnmişler, üzerlerine gönderilen "Fırka-i İshaliye" birlikleri ile mücadele etmişlerdir. Osmanlı Devleti'nin bu uygulamasına adeta meydan okuyarak "Ferman Padişahın, dağlar bizimdir" diyen ünlü Avşar ozanı Dadaloğulu'nun şiirlerde adı geçen ve eski adı Taf olan Tomarza'ya bağlı Dadaloğlu Belediyesi civarında yaşadığı tahmin edilmektedir. 20 yy. başlarında tüm Osmanlı ülkesinde yaşayan Ermeniler Rus, İngiliz ve Fransız kışkırtmalarına aldanarak bağımsızlık için örgütlenmeye başlamışlardı. Bu gelişmelere paralel olarak, Tomarza'da yaşayan Ermeniler de buradaki Müslüman Türk halkını taciz edici faaliyetlere girmişlerdi. Bu dönemde Tomarza, Ermenilerin lideri konumundaki Ohannes Çorbacıyan ve oğlu Fasığ Çorbaçıyan önderliğinde "Dinçakyan Taşnakzakan" örgütünün kurulduğu görülmektedir. Örgütün amacı, bomba ve silah yapmak, cuma namazında camilere saldırı düzenleyerek toplu katliamlarda Türkleri başka yörelere kaçırmak ve Kilikya Ermenileri ile birleşerek bağımsızlık kazanmak olarak belirlenmiştir. Birinci Dünya Savaşı sırasında oluşan otorite boşluğu, Ermenileri iyice şımartmış,bu yüzden tedhiş eylemlerini arttırmışlardı. Bu sırada örgütün bir şubesinin de Develi'ye açılması için faaliyetler yürütülmüştür.
1915 yılında çıkartılan "Tehcir Kanunu" ile Tomarza'da yaşayan yaklaşık 90 kişilik bir grup da Suriye'ye gönderilmiş ve ilçede asayiş kısmen sağlanmıştır. (11 Temmuz 1915) Osmanlı Devleti'nin, Birinci Dünya Savaşında mağlup olması üzerine Fransızlarla işbirliği yapan Kilikya Ermenilerinin işgal ve saldırıları, Develi'ye 20 km. kadar yaklaşmış ve Bakırdağını işgal ederek, kendilerine Zamantı Irmağını sınır olarak tespit etmişlerdi. Bu durum, Kayseri, Develi ve Tomarza Ermenilerini harekete geçirmiş ve "Ermeni Fedakaran Cemiyeti" kurarak çeşitli saldırılara geçmişlerdir. Ermenilerin bu faaliyetleri karşısında, Müslüman Türkler de boş durmamış ve Develi'de "Klikyalılar Milli Cemiyeti" ile "İttihat-ı Zabitan Teavün Cemiyeti"ni kurmuşlardır. Develi ve Tomarza yöresinde Ermenilerle girişilen mücadelede, Develi Belediye Reisi Kamberli Osman Bey'in köylerden topladığı kuvvetler, Ermeni çetelerini yenerek dağıtmayı başarmıştır. Bu mücadelede yer alan güçlere, Tomarza da önemli destek sağlanmıştır. Tomarza'da bulunan Nizamiye Bölüğü ve Milli müfrezeler, Kemal Bey komutasında Saimbeyli bölgesinde mücadele etmişlerdir.
Fransızların geri çekilmesi ile yörede Ermeniler de ilçeyi terk ederek, çoğunluğu İstanbul olmak üzere çeşitli yerlerde göç etmişlerdir. 1921'de asker dönüşü Tomarza'ya gelen Ermeni gençleri,İstanbul Samatya'ya çağırılmış ve oradaki yakınlarının yanına yerleşmişlerdir. Bu olaydan sonra Tomarza ve yöresinde Ermeni nüfusu kalmamıştır.Tomarza ve köylerine 19. yy. sonun ve 20.yy. başlarında ilçe dışından Türk nüfus akını devam etmiştir.Özellikle 1877-1878 Rus Harbi ve Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1916'da Kars, Ardahan, Erzurum, ve Ağrı illerinden çok sayıda Müslüman Türk ailesi yöreye gelerek yerleşmişlerdir.
Cumhuriyet Dönemi:
Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 yıllarında Yunanistan ile imzalanan Nüfus Mübadelesi anlaşmaları ile Türkiye'ye Türk ailelerinin bir kısmı, Tomarza ve bazı köylerde iskan edilmiştir.
Bundan sonra 1936,1940 ve 1950 yıllarında Bulgaristan'dan gelen çok sayıda Türk ailesi de Tomarza merkezine yerleştirilmiştir.
Tomarza, 1864 yılında çıkarılan "Vilayet Kanunnamesi" ile Kayseri Sancağı'nın Develi kazasına bağlı bir nahiye statüsüne kavuşmuştur.
İkinci Meşrutiyet Döneminde ise ilçede Belediye Teşkilatı kurulmuş ve ilk belediye reisleri Ermenilerden seçilmiştir. 1915 Ermeni göçünden sonra Ermeni nüfus yoğunluğu azalmış ve Trafşin Köyü'nden Emir Ağa ilk Müslüman Türk Belediye Reisi olarak göreve gelmiştir. Ancak bir süre sonra belediye teşkilatı kaldırılmış ve Tomarza nahiyesi olarak idare edilmiştir. 1948 yılında yapılan idari düzenlemeler ile belediye teşkilatı tekrar oluşturulmuş ve Beki Yüceler Belediye Reisliğine getirilmiştir. 1953 yılında çıkarılan bir kanunla Tomarza Develi'den ayrılarak, şu andaki sınırları ile ilçe haline getirilmiştir. Bugün bağlı 48 köy ile; Merkez, Özlüce(Dadaloğlu), Emiruşağı olmak üzere üç belediyeden oluşan 51 yerleşim yeri bulunmaktadır.
Tomarza, I. Dünya Savaşı sırasında Kuvay-i Milliye kuvvetlerine ev sahipliği yapmıştır. Özellikler Pusatlı köyü ve çevresi, Kuvay-i Milliye'ye cephanelik ambarı olmuştur. Köyün adı da burdan gelmektedir. Pusat silâh ve cephane anlamındadır. Fransızlar, güneyden Anadolu'yu işgale başlamışlar ve Adana'nın tamamını işgal etmişler ve ordan Kayseri il sınırına kadar gelmişlerdir. Sonraları, Kayseri'nin tek işgal edilmiş toprağı olan Bakırdağı beldesine kadar gelmiştir. Bunu haber alan Kuvay-i Milliye birlikleri Pusatlı ve çevresine cephane yerleştirmişlerdir.
Coğrafi Yapı:
İlçe, düz bir arazi üzerine kurulmuştur. Tomarza İç Anadolu Bölgesinin Orta Kızılırmak Bölümünde yer alan Kayseri İlinin sınırlar içerisindedir. Doğuda Pınarbaşı ve Sarız, batıda Develi, kuzeyde Talas ve Bünyan, güneyde Adana İli Tufanbeyli İlçesi ile çevrilidir. İlçenin deniz seviyesinden yüksekliği 1397 metre olup, yüzölçümü 1452 km. dir. İl merkezine olan uzaklığı 56 km.dir. Tarım arazisi 524.400 dekar, çayır mera 330 dekar, tarım dışı arazi 150.000 dekardır. İç Anadolu'' nun kırsal iklimi ilçede de kendisini gösterir. Yazlar sıcak ve kurak, kışları soğuk ve karlı geçer. Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok fazladır. Haziran, Temmuz, Ağustos ayları dışında gece sıcaklıkları 0 derecenin altına düşmektedir. Bu sebeple erken don olayları görülür. Kar yağışları, Kasım ayının başından Nisan ayının ortalarına kadar devam eder. Yağmurlar İlkbaharda konveksiyon, Sonbaharda cephe yağışları şeklindedir.
İlçe’nin üç ovası mevcuttur. Bunlar,Göstere ovası,Mandal ovası ve Çukuryavşan ovalarıdır.Akarsuları Zamantı Irmağı,Kuru çay ve Şehriyel suyu’dur.İlçe’nin Dağları ise, Aygörmez (2072 m),Sövengen (1953 m) ve Sümengen dağı ile İlçe’nin güney ve güneydoğusunda ise Torosların Tahtalı kolunu oluşturan sıradağlar vardır.
Bitki örtüsü olarak Güneydeki Toros Daglarının eteklerinde 20.000 dekar orman,20.000 dekar fundalık bulunmakta olup,diğer kısımlar kıraç arazi yapısına sahiptit.Toprak erezyonu çok fazladır.
İdari Yapı:
İlçe, 1864 yılında çıkarılan “Vilayet Kanunnamesi” ile Kayseri sancağının Develi İlçesine bağlı bir nahiyesi iken, 1953 yılında çıkarılan kanunla İlçe, Develi İlçesinden ayrılarak müstakil ilçe olmuştur. Merkez belediyesi, Dadaloğlu ve Emiruşağı kasabaları ile 3 belediye, 44 köy ile toplam 47 idari birimden oluşmaktadır. Dadaloğlu Belediyesinin 4, Emiruşağı Belediyesinin 2 mahallesi vardır.
2000 Yılı Nüfus Sayımı sonuçlarına göre merkez nüfusu 10.963, köylerin nüfusu 24.845 olup, toplam nüfus 35.808’dir. Yıllık nüfus artış hızı şehir merkezinde binde -3.35, köylerde ise -10.68 olup, toplamda ise –8.50 nüfus azalması görülmektedir.
Belde ve Köyler:
*Dadaloğlu Kasabası
*Emiruşağı Kasabası
******
*Söğütlü
*Şeyhbarak
*Alakuşak
*Şiraz
*Bektaş
*Tahtakemer
*Bostanlık
*Turanlı
*Böke
*Yeşilbağ
*Büyüksüvegen
*Örenşehir
*Cücün
*Akmezar
*Çukurağaç
*Arslantaş
*Çulha
*Büyükcanlı
*Ekinli
*Çanakpınar
*Gülveren
*Çayinli
*Güzelsu
*Dağyurdu
*Hacıpaşa
*Göktepe
*İmamkulu
*Güzelce
*İncili
*Işıklar
*Kaleköy
*İcadiye
*Kapıkaya
*Karamuklu
*Karaören
*Kesir
*Kevenağıl
*Köprüköy
*Kızılören
*Küçükcanlı
*Koçcağız
*Melikören
*Kömürköy
*Tatar
*Pusatlı
*Üçkonak
Ulaşım:
Kayseri şehir merkezine 55 km uzaklıkta bulunan Tomarza'ya eski Talas durağının bulunduğu yerden belirli saatlerde minibüsler hareket etmektedir.
Ekonomik Yapı:
1-)Tarım
Tomarza ve köylerinde halkın temel geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. îlçe sınırları içinde toplam 5800 aile, geçimim bu yolla sağlamaktadır.ilçenin geniş tarım arazileri olmakla birlikte çoğu engebelidir. Bu yüzden toprağın işlenmesi ve sulanması konusunda zorluklarla karşılaşılmaktadır. Zamantı Irmağı kenarındaki arazilerde sulama kanalları, regülatör ve motorlar vasıtası ile sulama yapılmakta, bunun dışındaki alanlarda ise kuru tarım uygulanmaktadır. Tomarza''da rakımın yüksekliği ve iklimin elverişsizliği sebebiyle meyve üretimi yok denecek kadar azdır. Mevcut üretim ise ticari amaçlı olmayıp, meyve ağaçlarının kendi kendine getirdiği miktardan ibaret bulunmaktadır. îlçede son yıllarda geleneksel tarım yöntemleri hemen hemen tamamen terk edilerek, modern yöntemler kullanılmaya başlanmış ve bu sayede; elde edilen ürün miktarında büyük artışlar sağlanmıştır.Tarımda gübre kullanımında da son yıllarda büyük bir artış gözlenmektedir. 1995 yılı verilerine göre ilçe sınırları içinde kullanılan gübre miktarı, 4524 ton civarındadır.Tarımda verimliliği artıran sebeplerden bir başkası da zirai mücadele konusunda çiftçilerin bilinçlenmesidir. Zirai mücadele için kullanılan ilaç miktarı her yıl artmakta olup, 1995 yılında (Hububat, sebze ve meyvede) toplam 6 ton ilaç kullanıldığı belirtilmektedir.Ayrıca son yıllarda kullanımında büyük bir artış kaydedilen sertifikalı tohumluklar da verimliliği artıran bir diğer unsur olarak göze çarpmaktadır.Bunun dışında kuru tarım uygulanan alanlarda, kurulan sulama kooperatifleri vasıtasıyla yer altı ve yerüstü su kaynakları değerlendirilerek, sulu tarıma geçilmekte ve alternatif ürün yetiştiriciliğine yönelinmektedir.
2-)Sanayi
İlçemizde bulunan sanayi ve üretim tesisleri;
- Tomarza Un Fabrikası
- Süt Mandırası (Peynir İmalathanesi)
- Üçler Yem Fabrikası
- Akbel Süt Toplama Merkezi
- Akel Mermer Fabrikası
- Okyaylar Taş Fabrikası
- Tektaşlar Tarım Aletleri İmalathanesi
3-) Ticaret
4-) Hayvancılık
5-) Madencilik
Sosyal Yapı:
Eğitim
İlçe genelinde biri İlçe Merkezinde, diğeri Dadaloğlu Kasabası''nda olmak üzere 2 Çok Programlı Lise, 1 İmamhatip Lisesi, 1 Anadolu Endüstri Meslek Lisesi olmak üzere toplam 4 adet lise mevcuttur. Endüstri Meslek Lisesi bünyesinde 1 Çıraklık Eğitim Merkezi faaliyet göstermektedir. Milli Eğitim Müdürlüğü''ne bağlı toplam 48 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Okullarımızda, okul öncesi 293 öğrenci, ilköğretim okullarında 4597, ortaöğretim okullarında 684 öğrenci olmak üzere toplam 5574 öğrenci öğrenim görmektedir.
Sağlık
İlçemizde sağlık hizmetleri, Sağlık Grup Başkanlığı''na bağlı 25 yataklı Devlet Hastanesi, merkez ve köylerdeki 7 adet sağlık ocağı ile bunlara bağlı sağlık evleri vasıtasıyla halka sunulmaktadır. Hastanemizde dahiliye, çocuk, diş, aile hekimliği, acil polikliniği ve 24 saat düzenli hizmet veren röntgen, laboratuar , Hemodiyaliz , Kadın doğum ünitesi ile hizmet sunulmaktadır.
Yıllara göre Tomarza merkez ve kırsal kesimin nüfusu.
Yıl Kent Nüfusu Köy Nüfusu Toplam Nüfus
1960 3.726 - -
1965 4.108 30.824 34.932
1970 4.838 32.612 37.450
1975 6.548 32.730 39.278
1980 7.745 33.219 40.964
1985 10.050 32.170 42.220
1990 11.337 31.332 42.669
1997 11.193 25.702 36.895
2000 10.960 24.848 35.808
2002 10.937 26.437 37.374
2007 10.414 18.283 28.697
2008 10.347 18.305 28.652
2009 10.191 17.753 27.944
2010 10.136 16.994 27.130
2011 9.952 16.587 26.539
Kaynaklar: Kayseri Valiliği
Tomarza Kaymakamlığı
Tomarza Belediyesi
Tomarza Vikipedi
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder