ZİNCİDERE LOANNİS (IOANNIS) PRODROMOS MANASTIRI

ZİNCİDERE  LOANNİS (IOANNIS) PRODROMOS MANASTIRI  (Vaftizci Yahya Kilisesi)
                                                                                                          Hasan YÜKSEL
            Hangi tarihte yapıldığına dair bir bilgi bulunmamakla beraber eski Rumca ile yazılmış bir eserden alınarak Yunanistan’da yayınlanan bir kitapta    “Kaiserie eyaletinde manastırlar İsa Hıristosdan 400 sene sonra teesis ve inşa olunduğu anlaşılsa gerektir.”  Denilerek 1600 yıllık bir geçmişe sahip olduğu belirtilmektedir. Yunanistan’da yaşayan Ağırnas Doğumlu Ortodoks Türk yazar yukarıda belirtilen Rumca eserden alıntılar yaparak Zincidere Belediye başkanı Mustafa Aksu’ya  gönderdiği ayrıntılı mektupta  Manastırın kurulduğu tarihten önce bulunduğu yerin putperestlere ait bir put hane yeri olduğunu Bizans imparatorlarının burayı ele geçirmesiyle putperestler tarafından Hıristiyanlara terk edildiği bildirilmektedir.
           Adını Hz. İsa’nın doğumundan kısa bir süre önce Meryem ana ile akraba olan Elisavet ve papaz olan kocası Zaharias’tan doğan İoanni’ den almaktadır. İoannis bir çok ruhsal özelliklere sahip olan ve Hz. İsa’nın geleceğini bildiren son kişidir. Aynı zamanda Hz. İsa’yı vaftiz eden İoannis kafası kesilerek  öldürülmüştür. Halk arasında aziz sayılan İoannis’in adına birçok kilise ve manastır yaptırılmıştır. Zincidere’de yaptırılan bu manastırdan onlardan biridir.
           Şimdiki manastır Sultan III Ahmet’ in damadı ve veziri olan Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’nın 1924 yılında verdiği ruhsat ile yaptırılmıştır. O dönemde Nevşehirli Damat İbrahim paşa Kayseri ve Konya eyaletleri dahilinde bulunan köy, kasaba ve şehirlerde 1000 yakın kilisenin inşasına emir buyurmuştur. Loannis Promodos manastırının inşasının da üzerinde bulunan levhadan  anlaşıldığına göre1724’ te başlayıp 1728 tamamlandığı belirtilmektedir. Manastırın Güneyinde bulunan ve Türkçe kelimeler ile yazılmış levhasında bu tamirat işi şu cümleler ile ortaya konmaktadır. “Temelinden yenilendi tamir oldu bu aziz ve mukerem manastır. Ol kıymetli l’oannis O Prodromos vekianı, Sultan Ahmetin eyamında ve vezir azametli İbrahim Paşa Hazretlerinin zemanında. Ve başpapaz dahi öl başrahip mitropolit Kaisery Kappadokianın Neofitos efendi ve bu azametli mukerrem mıtropolitin kayetten yıardımı ve vergisi ile yıapıldı meidana gelmiştir.”
           1803 yılında Kayseri despotu Filiteos’un  Ortodoksluğa mensup milletin vekillerinden oluşan 150 kişilik bir gurubu  bir araya toplayarak “Cümlemiz yek dil ve yek saher el kalemi
koyup” söz vererek manastırı yıkarak yeniden inşa etmeye karar kılmışlardır.  Bu karardan sonra inşaatı Germir’den Hacı Dimitrios İkonomos, Tavlusun’dan Haçi Avraam Esenoğlu, Endürlük’ten  Hacı İonnis Satiroğlu ve Zincidere’den Hacı İsaias Mavrapulos adlı 4 zat ile 2 katipten oluşan bir komisyona havale etmişlerdir. Meclis içerisinde yer alan Germirli Hacı Bodos Ağa Cebecoğlu ve Mahdum Hacı Anton ile Zincidereli Andrea Dayı Karabacakoğlu da bir iane defteri açılarak para toplama işinde görevlendirilmişlerdir.  Manastırın yeniden inşa planını Zincidereli kalfa Anastas ve Hacı Komsa hazırlamış, eski bina 1803 Temmuz ayının 6’sında  yıkılarak  16’sında temel taşı yeniden konulmuştur. İnşaat sırasında ücretli ve ücretsiz olmak üzere 2000’ e yakın kadın ve erkek amele çalışmıştır. İnşatta kullanılan taşlar Mahsenli Bahçeden çıkartılmış olup kilise hariç kırmızı taşlardan oluşmuştur. Manastırın çatısı 15 Eylülde kapanmış olup 1804 Mayıs ayına kadar  66 gün sürmüştür. Çatısı 6 direk üzerine konulmuş, 11 kubbe 32 günde tamamlanırken, büyük kubbe 11 günde tamamlanmıştır.
           Manastırın giriş yeri inşaatı 24 Ağustos 1803 tarihinde başlamış olup, 19 Eylülde son bulmuştur. Burası iki taraflı olarak tahta parmaklıkla çevrilmiş olup, içeriye girildikçe bir hayli mezarlara rastlanır. En yüksek mezar metropolit (1726 -1732) II. Paisios’ a aittir. Mezarların adedi 26 tanedir.
           Manastırda bir çok oda daire kiler bulunmakla birlikte, alt katında, ambarlar, fırınlar ve aşhane vardır. İkinci katta misafir odaları bulunur. İlk yapıldığı dönemde dışarıda hiçbir pencere yokken, seneler sonra 1. ve 2 katlarının bir çok yerine pencere açılmıştır. Bu gün birbirine paralel 12 pencere içten dışa doğru daralır yuvarlak kemerli dikdörtgen vaziyettedir.
           Manastırın tamamı o dönemde 500.000 kuruşa  mal olmuş bulunup Kayseri, Zincidere, Germir, Tavlusun, Talas, Endürlük, Molu ve Erkilet halkından 4 defaya mahsus olmak üzere yardım  toplanmış. 300.000 kuruşa yakın kısmı da faizli, faizsiz olmak üzere İslam ve Hıristiyan kişilerden borç alınmıştır.
           Bu tarihlerde manastırın kuzey doğu köşesine 30 x 30 arşın boyunda 2 katlı bir mektep dairesi inşa edilmiştir. Bu mektep o tarihte 30.000 kuruşa mal edilmiştir.
           Aziz İoannes Prodromos Manastırının güneybatı köşesine 1840 yılında daha küçük bir kilise olan Aziz Haralampos Kilisesi inşa edilmiştir.  Kilisenin Aziz Panteleimon namına yapılmış karanlık bir ayazma varmış. Bu yer altı karanlık ayazmada mahallede sıhhat arayan hastaların ya da delilerin tedavisi yapılırmış .
           Manastıra 1864 yılında Zincidereli Uzun Kosmo tarafından 13 m. yükseklikte, 78 cm. genişlikte çan kulesi inşa edilmiştir. Kule üzerindeki çanın İzmir’ den getirilmiş olduğu söylenmektedir .
           Manastır havlusunun sonunda büyük bir su mahzeni bulunur. Bunun giderini Ankaralı Hacı Smarayda (Zümrüt) namında bir kadın üstlenmiş ve Hacı Anton Ağa işin takibini yapmıştır. Bu mahsen 1806 yılında arızalanmış olup yeniden usta başı Moisi Ağa tarafından tamir edilmiştir. Bu mahzenin musluğunun üzerinde mermer taşta şu sözler yazılıdır.
“Bu haireti yaptıran, oku buna ve bil aali
Hacı Zumrut dır yaptıran ve suszları kandıran
Hacı Ağa’yı ulu eden, Hacı Antonu mebud iden
Susuzu serin iden, iç ve bunu rahmetlendir”.
Zincidere manastırına 1882 yılında bir papaz mektebi yapılmıştır. Bu mektep, “Rodokanakios leratiki Sholi”, “Kappadokiki leratiki Sholi” veya “Kata Kaserian leratiki Sholi” olarak adlandırılmıştır.  Bu mektebin kurulmasındaki amaç vatana, millete ve devlete yararlı gençler yetiştirmek olmuştur. Papaz mektebi 1906 yılına kadar manastır binasının tamir olan dairesinde imiş. 1906 yılında üç katlı yeni bina yapılmış. Bu mektep öğretim derslerini üstlenmiş ve Gymnasion değerinde bulunmuştur. Bu mektep Anadolu Rum Ortodoks Hıristiyanlarına hizmet vermiştir .
1885 yılında “Kentrikan Kappadokikon Partenagogion” (Kapadokya Merkez Kız Mektebi) adıyla kızlar için yeni bir mektep yapılmıştır. Bu bina manastırın karşısında yer almakta olup, 2 katlı ve 12 odalıymış .
1891 yılında manastır bünyesine “Orfanotrofion Arrenon” (Çocuk Öksüzhanesi) yapılmıştır. Civar köylerden fakir ve öksüz çocuklar gelerek manastırın bir dairesinde kalmışlar  ve 1897 yılında 2 katlı yeni bir bina yapıldıktan sonra bu binaya geçmişlerdir. 1892 yılında da Kız Öksüzhanesi yapılmıştır .
Milli mücadele yıllarında Fener Rum patrikhanesinin tutumunu protesto ederek “Müstakil Türk Ortodoksluk Patrikhanesi”ni kuran Papa Eftim öncülüğünde “Türk Ortodoksluk Kongresi” bu manastırda toplanmıştır.  1922 yılında “Anadolu Ortodoksluk Sadası” adındaki gazete haftalık olarak  yine bu manastırda yayın hayatına başlamıştır.
Cumhuriyet kurulduktan sonra manastır ve çevresinde bulunan geniş bir arazi askeri hizmete devredilmiştir. Uzun süre askeri depo olarak ulanılan manastır günümüzde eğitim amaçlı dershane olarak kullanılmaktadır.